Quantcast
Channel: A Nosa Historia
Viewing all 63 articles
Browse latest View live
↧

Xulián O Hospitalario, de Deus dos camiños a Santo dos peregrinos

February 2, 2012, 1:40 am
$
0
0
San Xiao de Trebo (foto cedida por Archeotenrreiro)
Xiao, Xián ou Xulián vén do latín, é un xentilicio da familia Iulia -á que pertencía Xulio Cesar- adicado a Xúpiter.
San Xiao O Hospitalario ou O Pobreé un deses santos enigmáticos moi venerados na Idade Media, dos que pouco ou nada pódese asegurar sobre a súa historia. En particular,é osanto patróndos peregrinos, carpinteiros, hostaleirosetraficantes. Os seusatributosson ofalcón, o bastónoua espada  -o San Xiao de Trebo (Cariño), afeito aos novos tempos, cunha escopeta-.
Dende a divulgación da súa lenda nos séculos XI-XII, as súas aventuras tiveron diferentes versións (latinas, vulgares, en prosa, en verso..) na Lenda Dourada recóllense as primeiras novas escritas das súas andainas e Gustave Flaubert, no remate do século XIX, dálle un sonado pulo ao seu prestixio co conto titulado A Lenda de San Xulián O Hospitalario .
Porta románica de San Xulián de Samos

A falta de datos seguros sobre a época, lugar de nacemento do santo - que ás veces é considerado español (galego, dicimos nós), francés, belga ou italiano-, nin tampouco da antigüidade da súa lenda que quizais se remonte ao século VII (VI dicimos nós), fan de San Xiao un santo a mar de misterioso.  Para máis inri, o seu nome está ausente dos martiroloxios, sacramentarios e breviarios.[1]Tal é a confusión sobre a súa santidade que a data nos santorais católicos festéxase  no 9 de xaneiro, no 12 de febreiro.., mais en Galicia e Aragón é o 7 de xaneiro (en Trebo (Cariño) o derradeiro sábado de xaneiro cunha festa de Entroido).
O que si é seguro é que se trata dun santo que ao longo dos anos foise ligando estreitamente ás peregrinacións a Santiago de Compostela. A lenda a grandes trazos di así:

Xulián, mozo de nobre estirpe atopouse mentres cazaba un cervo con faciana humana que lle dixo antes morrer; Perséguesme para matarme, ti  que matarás a teu pai e a túa nai, ante o temor de que se cumprise a premonición, Xulián marchou a Britania, alí xuntouse con Xervasio un rico comerciante, a quen lle vendeu o seu cabalo e roupas. Vestindo o hábito de peregrino comezou unha viaxe que o levou aSantiago de Compostela[2]. Mentres a  Xervasio que fora a comerciar á cidade gobernada polos pais de Xulián, escapáraselle o cabalo que foi dar a casa dos pais de Xulián, estes informados do paradoiro do seu fillo na cidade galega tomaron a decisión de buscalo.
San Xulián de Pontecesures

Entre tanto, Xulián peregrinara a Terra Santa, onde se puxo ao servizo dos pobres nun hospital e, tras loitar contra os infieis ingresou na Orde dos Hospitalarios.

De regreso en Hispania volveu a loitar contra uns 30.000 turcos e invocando a axuda de Deus, en compañía de 400 homes, dirixiuse armado só cun bastón contra os turcos derrotándoos.
Tales proezas namoraron á condesa do lugar, Santa Basilisa, coa que contraerá matrimonio. Un día que Xulián estaba de caza, chegaron os seus pais ao seu pazo, Basilisa recibiunos e ofreceulles a súa cama para que descansasen. De volta Xulián, atopou á parella na súa cama, crendo que se trataba da súa muller e dun amante, matou aos seus pais, cumpríndose así a profecía do cervo.  Terriblemente aflixido polo parricidio, Xulián, acompañado da súa muller,   peregrinou a Roma onde conseguiu o perdón do Papa, quen en penitencia ordenoulles construír un hospital para pobres.
De regreso, ambos nobres construíron un hospital á beira dun gran río que intentaban cruzar peregrinos e comerciantes correndo graves perigos, Xulián levaba aos peregrinos nos seus ombros e protexíaos dos ladróns. Axiña, coas limosnas dos fieis puideron construír un gran hospital á beira daquel río. 
Mosteiro de San Xulián de Samos

Unha noite un leproso, que recibiu Xulián no calor do seu leito, desapareceu de noite e Xulián e Basilisa escoitaron a voz de Xesús que lle dicía que en oito días recibiríaos no seu reino, e aos oito días uns ladróns asasináronos, Xulián que fora decapitado levantouse e colleu a súa propia cabeza (imaxe moi recorrente nos mitos célticos) e levouna cerca dunha fonte onde repousou. Naquel lugar curábanse tódalas enfermidades[3].
San Cristovo, San André, Sant Iago, San Xiao..., son santos especializados en ter conta de que os vivos e mortos teñan un bo camiño na súa vida e no paraíso, son as santidades que coidan dos camiñantes, dos peregrinos, dos viaxeiros, dos condutores...
Capela de San Xiao de Trebo (cedida por Archetenrreiro)

San Xiao ten esa función de protector ben marcada, atopámolo ao longo dos camiños que levan a Santiago e tamén ás beiras do Atlántico ao pe do mar. Unha función protectora que amosa un verniz pagán:
Como vemos ao remate da súa vida Xulián recolle a súa cabeza e lévaa a unha fonte onde os seus poderes máxicos van curar tódalas enfermidades. De novo o poder máxico da cabeza se nos presenta nunha lenda que, claramente, recolle elementos simbólicos dos tempos prerromanos, aquí ao poder curativo das augas e ao máxico da cabeza humana,  súmase a divindade castrexa disfrazada de santidade, ímolo ver:
A mitoloxía céltica destaca as proezas sobrenaturais do deus Bran(deus dos mortos- era posuidor do caldeiro máxico que resucitaba os mortos- e dos camiños); convértese en xigante para conducir as naves das súas tropas polo mar, o seu corpo serviu de ponte para que o seu exército atravesara un río, é un deus guerreiro, a súa cabeza cortada -que falaba e comía cos seus soldados- protexía a Britania da peste e demais desgrazas[4]..
Caldeiro máxico de Gundestrup

Na lenda de San Xiao o Hospitalario, temos curiosas semellanzas; o santo cruza o río cos peregrinos ao lombo, é un santo líder, guerreiro,  cazador.. e a súa cabeza cortada protexe de tódalas enfermidades.
A lenda, que nun principio non amosaba datos xeográficos, nin de filiación relixiosa sobre Xiao, foise enriquecendo con varias versións, esta que presentamos aquí, evidentemente foi espallada pola Orde dos Hospitalarios, curiosamente a orde relixiosa que se fixo con case tódalas posesións templariaslogo da caída en desgraza destes. Sabemos que a presenza dos templarios en Galicia foi notoria, e sabemos tamén que San Xiao foi un dos santos máis venerados polos templarios, logo de San Xoan Bautista e a Virxe María claro está[5].
Os Hospitalarios, que non tiñan propiedades na nosa terra nos séculos XII-XIII, ademais de apropiarse dalgunhas posesións templarias, tamén se apropiarían das súas lendas, a cristianización dos ritos e mitos prerromanos e romanos foi un labor destacada dos templarios en Galicia e San Xulián axudoulles moito nesa misión. Unha das regras dos templarios é non cazar excepto ao león a quen se debía perseguir e matar (a escea de Sansón desqueixando ao leóné unha imaxe moi recorrente dos templarios[6]), San Xiao ten o seu catastrófico castigo precisamente por cazar un cervo.
San Xulián de Bastavales
 De seguido unha relación de igrexas templarias ou posiblemente templarias con advocación á San Xián, Xiao, Xulián:
San Xulián de Astureses, Boborás (Ourense) cruz patriarcal e dúas patadas, San Xián do Campo, Taboada (Lugo) Tímpano con cruces célticas e capiteis con pombas ao xeito de Astureses e Taboada dos Freires, , San Xulián de Rodis, Agolada, século XII, cruces patadas e célticas, San Xulian de Veiga, Pobra de Brollón, Lugo. Templaria[7],  San Xulian de Lendo, foiencomenda templaria, San Xulian de Pontecesures, datada no s. XII. Entre outros restos atopouse unha ara adicada a Xúpiter do s. II. No Camiño Portugués a poucos quilómetros da Igrexa de Iria Flavia onde cruces patadas reutilizadas rodean a súa fachada, San Xiao do Camiño (Palas de Rei), do XII, sabemos de varias propiedades dos templarios en Palas de Rei neste século.  
Mais o San Xulián máis antigo e famoso da nosa terraé o do Mosteiro de Samos , crese que fundada por San Martiño de Dumio no século VI[8], atópase no camiño francés, foi hospital de peregrinos[9], o rei Afonso II (760-842) -construtor da primitiva igrexa de Santiago e propulsor do Camiño de Santiago[10]- foi protexido e educado entre os seus muros mentres as turbulencias políticas en terras astures[11].
Fonte das Nereidas. Samos

 No Claustro Vello (gótico) está a Fonte das Nereidas(son as ninfas gregas que socorren aos navegantes) cola de peixe e enormes peitos de muller, barroca (1713-1717) hai unha lenda sobre ela, din que ao querela transportar volvéronse enormes as pedras. Tamén se atopa no mosteiro a Fonte do Signo-statio- (1621-1625) onde se purificaban os monxes antes de entrar na igrexa[12]. Na fachada da igrexa están as imaxes de San Xulián e Santa Basilisa, dos que textos antigos aseguran que o mosteiro gardaba as súas reliquias. Nos seus orixes foi mosteiro dúplice de monxas e monxes[13]. Atópase á beira do río Oribio afluente do Sarria. Do ano 853é o documento máis antigo onde se nomea a San Xulián; Samanos, ubi monasterium e Santi Iuliani[14].
Samanos ten a mesma raíz; sam (xuntamente, común) que o irlandés Samain ou o galo Samonios, viría do céltico que significa; reunión, xunta de xentes, asemblea.
Samos sería un lugar onde os veciños dos castros da Roda do Castro, do Castro da Margarida, os do Castroncán, os do Castro de Loureiro,… celebraban a asemblea máis importante do ano; o Samanos -o Samaín, os actuais; Defuntos ou Magosto- a festa do fin do ano, a festa do fin da vida, a festa dos mortos. É a festa que presidían os deuses célticos; Bran e Lug.
Lar galo-romano. Museo Berna

Coa chegada dos romanos, os Lares Viales tentarían asumir a función dos deuses castrexos, a aparición de 35 aras adicadas aos Lares Viales na nosa terra indica claramente a devoción que había na Gallaecia a estes deuses dos camiños. Coinciden que en varias igrexas con advocación a San Xiao atopáronse restos romanos;  San Xulián de Pontecesures, San Xiao de Trebo (Cariño), San Xiao de Moraime (Muxía), a desaparecida San Xiao de Lugo,.. Mais estes Lares non terían a forza suficiente para facer esquecer aos deuses célticos, a maxia e a mitoloxía céltica sería máis atractiva para os nosos castrexos que os lindosLares Viales romanos. Quizás por isto tamén atopamos igrexas e toponimia de San Xiao en ámbitos castrexos;
San Xiao de Fonfría, Amoeiro (Ourense) cabeza castrexa na fachada da capela, San Xulián do Monte (Toques) ao pe dun castro, San Xiao de Trebo, o seu topónimo fai referencia claramente ás trebas castrexas, San Xulián de Céltigos (Frades) -do século X, ten o seu castro a carreiriña dun can- e San Xiao de Céltigos (Ortigueira) os seus topónimos fan referencia ao ancestral territorio céltico.

Baseándonos nestes datos tecemos a nosa teoría de que a lenda de San Xiao é galegae ten a súa orixe en Samos (Samanos).
No século VI o Samonos, esta festa chamada dos magos (Magosto) pola xerarquía eclesiástica, mantería o seu apoxeo nesta ruta ancestral cara o finis terrae[17] polo que sería imprescindible cristianizar aqueles ritos pagáns que afeaban o camiño, e que mellor para iso que crear a lenda de San Xiao, un santo o máis acaído posible para asimilar aqueles deuses célticos.
 É perfectamente factible que o de Samos fora o hospital que supostamente fundaron San Xulián e Santa Basilisa; é dos máis antigos da península[18], está á beira dun río, nel  hospedáronse peregrinos de sempre, ten dúas fontes no seu interior, a lenda refire que San Xiao peregrinou a Santiago,  e din que as súas paredes albergaron as reliquias de San Xulián e Santa Basilisa.
San Xulián de Carballal

Atopamos a San Xiao en moitas encrucilladas e camiños do interior:
San Xulián de Carballal (Lavacolla) s. XII (no camiño de Sigüero a Lavacolla), San Xulián de Cumbraos (Sobrado dos Monxes) no Camiño Norte por Sobrado, San Xulián de Poulo (Ordes) no Camiño Inglés á Coruña, San Xulián de Ventosa en Agolada, San Xulián de Bastavales (no camiño de Noia a Santiago), San Xiao de Sales. Vedra, camiño do Pico Sacro, San Xiao de Friol,San Xiao de Carballo(Friol),San Xiao de Roimil (Friol), San Xiao de Ousá (Friol),  Sancto Iuliano de Fratribus de Courio ,actual Sardecoiro (Santiso) foi granxa doscistercienses do Mosteiro de Sobrado[19]…
Mais temos que insistir en que as nosas costas eran a última parada cara o Alén, dende elas vemos deitarse o Sol aló onde se atopaba ou atopan as Illas Marabillosas o Paraíso céltico.   De feito as nosas costas son a outra localización das igrexas e capelas con advocacións a San Xiao:
San Xiao de Roimil (Friol)


 San Xulian de Marín, ao pe da vella ruta dos Sete Camiños, San Xián da Illa de Arousa, no ano 929, Alfonso IV funda o mosteiro de San Xián, San Xulián de Artes, Ribeira, San Xulián de Ferrol, concatedral neoclásica, construída sobre templo románico. Patrón da cidade, 7 de xaneiro, San Xulián de Mugardos, patrón de Mugardos, capela románica tardía, 7 de xaneiro, San Xiao de Narón, no Camiño inglés, San Xulián de Malpica, patrón, 7 de xaneiro, San Xulián do Monte Aloia, desde esta impresionante atalaia rodeada dunha misteriosa muralla, San Xulián protexe as colleitas dos campesiños e na Costa da Morte; San Xián de Brantuas (Ponteceso) curiosamente coa raíz bran no topónimo. 
San Xulian de Artes. Ribeira

Mais o San Xiao de Treboé o máis profano de tódolos que coñecemos; a Trebo chegase por dúas rutas de acceso tradicionais; o Camiño Vello dende Cariño, e o Camiño dos Mortos dende Régoa cruzando a Capelada[20]. A capela segue a seguinte secuencia; templo do XI con dimensións superiores á actual, esta corta un muro lateral dunha construcción xermánica do seculo VII-VIII, utilizaba de cimentación unha construcción galaico-romana dos séculos IV-V d.C[21], suponse que sería un vicus ou villae, unha poboación con economía de subsistencia.[22]A lenda de Trebo di que nos Tempos dos Mouros,  a Xiao uns piratas bótano ao mar cunha pedra atada ao colo, mais logrou  liberarse dela e tomou terra ao pe do lugar onde se atopa a capela. A súa romaxe embutida en colores de festa e máscaras, recordan as festas pagás de tempos precristiás.
San Xiao é pois un misterioso santo que se asentou nos lugares onde se realizaban ritos e festas pagás, a maioría en relación cos deuses dos camiños, polo que debemos pensar que foi o encargado de suplantar aquelas deidades.  Aínda hoxe a maioría deses lugares recenden un aroma de misterio, aventura e pasado.
Trebo dende o aire

Pois nada, encomendádevos a San Xiao se comezades unha longa viaxe e recordade a romaxe de Trebo no remate do mes de Xano.
Ata sempre e bo proveito, Gonzo  anosahistoria1@gmail.com

Bibliografía


·         LEONARDI C., RICCARDI A. , ZARRI G. Diccionario de los Santos, Volume II, Editorial San Pablo. Madrid, 2000.
·         http://en.wikipedia.org/wiki/Julian_the_Hospitaller
·         VARIOS. Diccionario Enciclopédico de los Santos, Herder Editorial. Barcelona, 2006.
·         FLAUVERT G. Tres cuentos. La leyenda de San Julián el hospitalario, Editorial Cátedra, Madrid, 1999.
·         BERMEJO BARRERA, J. C. Sociedade e Relixión na Galicia Antiga. Edición Lóstrego, Santiago, 2008.
·         ANNE ROSS, Druídas, Toxosoutos. Noia, 2004.
·         LUCAS ÁLVAREZ, M. El tumbo de San Julián de Samos(siglos VII-XII) , Caixa Galicia, Santiago de Compostela, 1986.
·         VARIOS. San Xulián de Samos. Historia e Arte, Xunta, Santiago de Compostela, 2008.
·         OUTEIRO, D. http://despertadoteusono.blogspot.com/2011/11/do-samonios-magusto-uma-porta-aberta-ao.html
·         RAMIL GONZÁLEZ, E. PICOS BRAGE, F. A rehabilitaciónda Capela de San Xiao de Trebo, Deputación Provincial da Coruña. A Coruña, 2002.
·         http://ahoradosmouros.blogspot.com/2009/01/unha-romaxe-en-xaneiro-sar-xiao-do.html
·         PEREIRA MARTINEZ, C. http://www.estudioshistoricos.com/revista/nalgures2.pdf
[1]Pax. 1414 e 1415. Diccionario de los santos. Ed. San Pablo
[2] Pax. 1413. Diccionario de los santos. Ed. San Pablo
[3]Pax. 1412-1415. Diccionario de los Santos. Ed. San Pablo.
http://en.wikipedia.org/wiki/Julian_the_Hospitaller
[4]Pax. 35. Mitos Celtas. Jane Green.Pax: 89-91 Anne Ross, Druídas, Toxosoutos. Noia, 2004
[5] Pax 197 Breve historia de la Orden del Temple
[6]Igrexa de Santa María Taboada dos Freires tímpano Sansón desqueixando un león do mestre Pelagio. Pax. 246 nalgures II. Única que se sabe con seguridade que é templaria
[7] Pax. 243 Revista Nalgures II
[8]Pax. 50. San Xulián de Samos. Historia .
[9] Pax. 26, 98 e 111. San Xulián de Samos. Historia .
[10]Pax. 95-96. . San Xulián de Samos. Historia .
[11]Pax. 24 San Xulián de Samos. Historia ..
[12]Pax.164. . San Xulián de Samos. Historia .
[13]Pax.113 e ss. San Xulián de Samos. Historia .
[14]Pax. 135. El tumbo de San Julián.
[17] Lembremos que no s.VI aínda non se descubrira o sepulcro do Apóstolo Santiago
[18] Máis antigo que o de San Pedro de la Nave El Campillo(Zamora) (visigoda) onde din, tamén, que se atopan as reliquias de  San Xulián e a súa esposa Santa Basilisa. http://es.wikipedia.org/wiki/Iglesia_de_San_Pedro_de_la_Nave_(Campillo)
[19] Pax. 184 Tumbo de Sobrado.  Ano 1149
[20] Pax. 28. A rehabilitaciónda Capela de San Xiao de Trebo
[21] Pax41 A rehabilitaciónda Capela de San Xiao de Trebo
[22] Pax 63 A rehabilitaciónda Capela de San Xiao de Trebo

↧
Search

Santiago condutor de mortos e vivos, cristianizador á forza

June 20, 2012, 12:10 pm
$
0
0

Santiago cabaleiro na Catedral de Santiago

O Codice Calixtino (s. XII) é o libro máis antigo e famoso - agora tamén pola súa estraña desaparición- da obra denominada Liber Sancti Iacobi . Recolle no seu Libro II, Os Milagres de Santiago, nel relátanse extraordinarios feitos onde Santiago acude en socorro dos seus devotos seguidores, preséntasenos Sancti Iacobi coma liberador de  presos cristiáns, curandeiro de enfermos, resucitadorde mortos e salvador de afogados.
En dez milagres salva da morte e dos perigos do mar a varios devotos. Vexamos algúns deles:
Capítulo III. Do neno que o Apóstol resucitou de entre os mortos nos Montes de Oca. (Papa Calixto)
Nárrase o milagre no 1108 en Francia, un home que non pode ter fillos, peregrina a Santiago de Compostela para que o Apóstolo interceda por el ante Deus e lle dea un fillo, o rogo cúmprese e coa idade de 15 anos, o neno chamado Santiago e os seus pais peregrinan a Compostela, nos Montes de Oca, o neno morre, a nai fóra de si, roga a Santiago que obre o milagre, e así se fai.
O supostopapa Calixto reflexiona sobre o poder de Santiago, un morto que é capaz de resucitar mortos é moi estraño, ata ese ano ningún morto resucitara a ningún morto. O poder de Santiago vén de que vive realmente con Deus.
Santiago é pois un Santo Apóstolo de primeiro orde, vive con deus, pódese dicir que é un semideus. 
Capítulo IV. Dos trinta lorenses e do morto a quen o Apóstolo levou nunha noite desde os portos de Cize ata o seu mosteiro. (Mestre Huberto, canónico de Besançon)
Ano 1080, das terras de Lorena van uns 30 cabaleiros peregrinar a  Santiago, prométense axuda mutua todos menos un, enferma un deles e durante 15 días lévano entre todos, pero aos pes dos Portos de Cize, déixano quedar, o que non prometera nada, axúdao ata chegar ao cume da montaña, alí o enfermo morre e é levado por Santiago ao paraíso, o cabaleiro acompañante, no medio da noite e só co cadáver, roga a Santiago que o auxilie, aparéceselle Santiago en forma de soldado montado a cabalo, o soldado, collendo ao morto nos seus brazos, díxolle ao vivo que subise ao cabalo, que fora diante del, nunha noite recorreron a distancia de doce días, ao chegar a Compostela o soldado identificouse ante o vivo coma o Apóstolo e pediulle que dese sepultura ao morto na cidade santa.
Santiago que xa conducira a alma do morto ata o paraíso, acompaña ao bo peregrino ata Compostela, para dar sepultura ao corpo sen vida.
Catedral de Santiago de Compostela
Capítulo V. Do peregrino colgado a quen Santiago salvou da morte, aínda que estivo pendente no patíbulo trinta e seis días. (Papa Calixto)
Ano 1000. O fillo dun peregrino alemán que ía a Compostela é acusado falsamente por un taberneiro de Tolosa, a xustiza condénao á forca, o seu pai segue a súa peregrinación ata o sepulcro de Santiago, á volta, logo de 36 días o seu fillo segue colgado pero vivo e dille: "Non chores, amantísimo pai, o meu castigo, non é tal; máis ben alégrate, que mellor me está indo ca en toda a miña vida pasada. Porque o santísimo Santiago, sosténdome cosas súas propias mans, reconfórtame con toda a súa dozura". Este feito probara que o taberneiro acusarao en falso e estafara aos peregrinos polo que é aforcado alí mesmo.
Unha vez máis, o poder de Santiago sobre a vida e a morte é evidente.
Capítulo VIII. Do bispo que, salvado do perigo do mar, compuxo un responsorio a Santiago. (Papa Calixto)
Ano 1102. Unha onda do mar arrastrou dun barco a un prelado e varios acompañantes, invocado Santiago, preséntase este decontado e fai que a nave volva e o mar devolva aos pasaxeiros a bordo. O bispo agradecido peregrinou a Compostela e compuso o seguinte responsorio; "Oh, auxilio de tódolos séculos, honra dos apóstolos, luz resplandecente dos galegos, avogado dos peregrinos, Santiago, vingador dos vicios, desata as cadeas das nosas culpas e condúcenos ao porto da salvación. Ti que axudas aos que a ti claman cando están en perigo, tanto no mar coma na terra, socórrenos agora e na hora da nosa morte. Condúcenos ao porto da salvación".
Santiago no altar da Catedral

Santiago conduce aos seus fieis en vida e na morte ao porto da salvación, é o santo guía cara ao paraíso, é a mesma función dos deuses dos camiños.
Capítulo XVI. Do cabaleiro quen en agonía de morte e oprimido polos demos, liberou o Apóstolo por medio do báculo dun mendigo e o saquiño dunha muller nova. (San Anselmo, arcebispo de Cantébury)
Santiago evítalle a Mala morte a un cabaleiro peregrino acosado polos demos, despois, aquel descansou cunha Boa Morte.
Ata ben pouco no noso país, as persoas maiores preto do seu fin, preparábanse psicoloxicamente para a morte, despedíanse dos seus amigos e familiares con delicia, érase consciente de que se ía a un mundo mellor, un mundo de delicia e paz, era o espazo da Boa Morte polo que había que pelexar ou rogar, hoxe en día, en Laxe, no Venres Santo, sae coa noite pecha  a Procesión do Santo Enterro onde se cantan por quendas de mulleres e homes o Rosario da Boa Morte que di así; "Pola túa santísima morte, dános Señor boa morte".
Co tempo este Santiago curandeiro, condutor de mortos e vivos, labores innatas dos antigos deuses dos camiños, trocará as súas funcións exclusivamente benéficas polas case exclusivamente bélicas. A partir de mediados do s. XII, os monarcas necesitan a súa bendición nas liortas contra o Islam, precisan o guía exultante que aniquile ao inimigo con so a súa presenza, necesitan recuperar o carácter guerreiro dos deuses dos camiños. No 1220 aparece o Santiago armado cabaleiro sobre o cabalo no tímpano da  catedral, a imaxe do Apóstolo azoute dos xudeus e musulmáns irase espallando na Idade Moderna, os Reis Católicos, no 1493, na súa peregrinación a Compostela se encomendarán ao Apóstolo para completar a conquista do Reino de Granada.
Miniatura de Santiago peregrino s. XIV. Ermita San Guillerme. Fisterra
Esta imaxe bélica que lle proporcionará protección monárquica e poder económico, fíxolle perder devotos e peregrinos, mais traduciuse en abundantes rendas para a súa catedral; logo, isto convertería ao Apóstolo en obxecto de ataque ideolóxico e, entre a xente corrente, nun santo pouco popular cuxo nome non se poñía aos nenos[1].
Esta imaxe bélica de Santiago fai ensombrecer a función de santo protector dos camiñantes que tiña nun principio, outros santos coma San Xulián, San André ou San Cristovo collerán o relevo entre os peregrinos que camiñan cara o Solpor. Esta imaxe bélica e as onerosas rendas episcopais de Santiago, co tempo, farán da peregrinase a Santiago unha cousa de xente de afora, os romeir@s galeg@s peregrinan a San André de Teixido, aos Milagres, a San Xiao de Trebo, ao Corpiño, a Santa Mariña de Augas Santas, etc…
Santiago é, sobre todo, o santo cristianizador, o santo que combate o profano. A lenda da Translación do corpo de Santiago, recollida no Libro III do Códice Calixtino, fai mención a un ídolo pagán que ocupa o lugar onde os sete discípulos de Santiago empéñanse en sepultar ao santo, a súa teima é destruír o ídolo, acabar cos ritos pagáns e cristianizar aquel lugar ocupado pola divindade indíxena, co extraordinario poder de Santiago, é a práctica que a igrexa católica segue con case todos os santuarios pagás. Pese as malas artes da Raíña Lupa os seguidores de Santiago conseguen vencer ás tropas de Duio, ao dragón do Pico Sacro e amansar os salvaxes bois que transportarán o corpo santo ao chamado no s. IX; Libredón-LiberumDonum-( Zona libre) da futura Compostela.
San André de Hío
O lugar tratábase dunha villae ou mansión romana (Asseconia?) onde se realizaban enterramentos ininterrompidamente ata o século VI. Existiu un santuario pagán no Libredón? , adorábase a alguén no lugar?, a quén?.
Situado na ladeira do monte ao pe dun castro, o espazo do enterramento sería escollido polas súas boas comunicacións, pola súa seguridade ante ataques do exterior e, tamén, quizais, pola asimilación á nova relixión dunha divindade indíxena de grande popularidade entre os antigos galaicos ou por ser o sepulcro de tres personalidades veneradas dende finais do século IV (Prisciliano e os seus seguidores?) e meta de peregrinacións?.
 É evidente que no século XII cando se escribe o Códice e en plena construción da catedral, os restos romanos da antiga villae ou mansión e os enterramentos pagáns estiveron á vista, e, posiblemente, os ritos antigos continúen pese á cristianización, a pedra dedicada a Xúpiter do piar do altar pode que indique a importancia da identidade da divindade dun ídolo pagán (Lug, Bran, Breo ou Breogán?), aínda que non hai que esquecer que Xúpiter, sobre todo durante o Imperio, é o deus oficial que debía rexer en tódalas instalacións da administración romana. É posible que eses cultos se mesturasen coa peregrinación ao sepulcro do século IV.
Ara dedicada ao Deus Breo.
Donón, Cangas do Morrazo
Fose coma fora no espazo Libredón destruíse o ídolo ou todo signo herexe para construír o sepulcro de Santiago Apóstolo. O suposto corpo de Santiago cristianizou un suposto santuario pagán ou un sepulcro herexe na futura Compostela.
Santiago, pola súa condición de Apóstolo e achegado a Cristo, valeuse só para o labor de cristianización en Compostela. Mais noutros santuarios indíxenas fixo falta o apoio de varios santos encargados de guiarnos cara o paraíso; na ruta cara o castro de Donón, onde apareceron as 172 aras dedicadas ao deus dos camiños, DeusLari Bero Breo, temos a San André en Hío (onde o día de San Roque celébrase a antiquísima Danza  dos Peregrinos), San Amaro en Aldán e o propio Santiago en Donón.

Ata sempre e bo proveito, Gonzo anosahistoria1@gmail.com

Bibliografía


REY CASTELAO, O. Los mitos del Apóstol Santiago, Nigratea, Santiago, 2006
CÓDICE CALIXTINO, O CODEX CALIXTINUS EN GALEGO, Edicións A Nosa Terra, Vigo, 2009
XACOBEO 2004, Padrón, Iria y las tradiciones xacobeas, Xunta de Galicia, Santa Comba, 2004


[1]Pax. 24. Los mitos del Apóstol Santiago

↧
↧

San Cristovo, o que guía

October 5, 2012, 2:18 am
$
0
0

San Cristovo de Vilar
San Cristovo, santo quizais mestre patrón dos santos anteriores. S. III? - mártir - festa:  Oficialmente era o 25 de xullo (o mesmo día que o patrón de Galicia, Sant Iago) actualmente celébrase o 10 de xullo, é o patrón dos viaxeiros, condutores, mariñeiros e barqueiros.
San Cristovo naceu en Licia (rexión da Asia Menor situada ao sur do territorio dos celtas gálatas) na cidade de Samón (de sam, igual que Samos e Samaín), Cristovo vén de Cristóforo; o Portador de Cristo.
 A finais da Idade Media, tralo Concilio de Trento, a devoción a este santo decreceu e case se perdeu, aló menos no Occidente oficial, certas formas asimiladas pola tradición e afíns á superstición foron combatidas por católicos, protestantes e humanistas.[1]
Pese a todo, na nosa terra, Cristovo é o guía espiritual dos condutores por excelencia, ténselle moita devoción, todas as cidades e vilas recíbeno co estrondo de bucinas e sirenas de taxis, autobuses e camións o día da súa fest. É patrón de varias vilas e concellos, Cea, Cee, Portonovo, Carnés (Vimianzo), Merín (Vedra), Dombodán (Arzúa), …, se celebra o 10 de xullo.
San Cristovo de Dombodán

A historia de Cristovo, ao igual ca de San Xiao,é das máis complexas e, en certos aspectos, estrañas da historia dos santos, reúne elementos históricos, míticos e fantásticos e as dimensións máis xenuínas do anuncio cristián. Pola maraña e dimensión fantástica de certos elementos desta experiencia de santidade, algúns estudosos dubidaron da existencia real do mártir Cristovo[2].

Na Lenda Dourada, Cristovo era un xigante, un grande guerreiro, dotado dunha forza extraordinaria, logo de servir a un gran rei e despois ao  Demo, un eremita logrou inicialo á relixión cristiá a través do amor ao próximo transportando no seu lombo os viaxeiros que pretendían atravesar un río cheo de perigos, un día, levando a un neno nos seus ombros, notou un peso sobrehumano, inaudito nun humano de tal tamaño, cando chegou por fin a outra beira do río unha voz divina anuncioulle que transportara ao rei do universo, en sinal disto o seu bastón converteuse nunha palmeira cuberta de follas e dátiles.
 Nesta representación é posible entrever influencias de mitoloxías pagás que reconducen ao deus Anubis ou tamén a Hermése Heracles (Hércules romano)… nunha transfiguración cristiá do culto de Hércules que leva a Eros, moi difundido en Oriente…(..).. o tema da travesía de difíciles cursos de auga pola noite é de orixe indoeuropeo e forma a base doutras lendas haxiográficas[3]como as dedicadas a Xulián o Hospitalario.[4]
Cruz templaria en San Cristovo da Cervela, O Incio

San Cristovo coma o deus céltico Brané un xigante que cruza as augas, protexe e guía aos viaxeiros ou guerreiros de boa vontade, coma San Xiao axuda aos camiñantes a pasalas canles dos ríos, na tradición cristiá non transporta ao deus do amor coma Heracles, senón a Cristo, Cristovo é representado sempre co neno sobre o seu ombreiro.
Recordemos que André Pena na súa obra, San Andrés de Teixido, amósanos a San Cristovo das Serpes de Brión (Ferrol); coma posiblemente outro dos lares viales galegos, tiña a piadosa tarea de socorrer persoalmente recolléndoas, unha a unha, da area, e subíndoas as súas costas, ás almas que chegando tarde ao peirao chamado “Areas do Paradiso” no seu santuario de Ferrol perdían o barco para o“Alén”, o “Máis Alá”.
Din, tamén, que San Cristovo unha noite de preguiza e aburrimento subiu a unha barca de pedra co Neno Xesús ás  costas e cruzou o mar ata a praia de Chanteiro para facer unha visita a Nosa Señora da Mercé, que saíu a esperalo diante da súa igrexa. Tamén se di que unha enorme serpe, cunha impresionante melena, protexe a San Cristovo.   Introducíase dentro da fonte enroscándose ata que desaparecía polas aberturas das pedras do fondo.  Todos fuxían ao vela, mais nunca fixo mal a ninguén.
A serpe maila ser perseguida pola relixión católica dende a antigüidade, a súa sona de protectora e condutora de almas continúa en moitos lugares de Galicia.
En Carnés (Vimianzo) as celebracións a San Cristovo recollen peculiaridades moi semellantes ás sonadas feiras- festas- asembleas célticas, o que en Irlanda se chamaron óenachs[5], os actos relixiosos, a comida fraternal, a romaría, a festa,.., todos estes ingredientes danse na  sonada Festa da Faguía de Carnés. A festa comeza o día 9 de xullo, véspera do día de San Cristovo, cada casa de Carnés leva a súa pota para cocer os callos dende ben cedo, logo da misa das sete da tarde, San Cristovo, seguido dos gaiteiros e asistentes á misa, é sacado en procesión ata o recinto da Cerca onde presidirá a comida, mentres, moitos devotos achéganse ata a imaxe de San Cristovo para tocalo coa esperanza de que lles conceda algún favor ou simplemente para rezarlle algunha pregaria, ao rematar o banquete a imaxe é devolta ao templo, logo sobre as once da noite comezará o baile no campo da festa.
A Fraguía de Carnés 
 As celebracións continúan ao día seguinte coa poxa dedicada o San Cristovo, non rematarán ata o día 11, co día dedicado a San Bieito, curiosamente a súa procesión é presidida de novo por San Cristovo. Non debemos esquecer facer referencia á Pedra do Noco ou Pedra de San Cristovo, hoxe en día desaparecida, esnaquizada e utilizada por un veciño para a súa comenencia, nela seica ao pe de San Cristovo e o mulido da Virxe María había varios gravados, as asembleas feirasprerromanas adoitaban facerse ante unha pedra símbolo da forza divina[6].

A institución que organiza a festa, a confraría, ten na súa fundación, documentada dende principios do século XVII[7],  80 membros de diferentes parroquias, tal cantidade de confrades fainos cavilar que esta tradición tivo que remontarse a moitos años antes da súa constitución oficial .
Diciamos que estas celebracións comunitarias recordan a asembleas-festas de tempos prerromanos, isto unido ás calidades de San Cristovo como guía espiritual de confrades fainos pensar nunha antiga asimilación cristiá dun deus condutor de vivos e mortos que en Galicia chamouse Lug, Bandúa[8], Breogán, Bran… para os pobos célticos e Wodan (o vello Odín dos vikingos) para o pobo suevo.
Ata sempre e bo proveito, Gonzo anosahistoria1@gmail.com

[1]Pax. 586. Tomo II. Diccionario de los Santos. Editorial San Pablo.
[2]Pax. 583 e ss. Tomo II. Diccionario de los Santos. Editorial San Pablo
[3]A haxiografía (do grego ἅγιος "santo" e γραφή "escribir") é a historia das vidas dos santos
[4]Pax. 585 e ss. Tomo II. Diccionario de los Santos. Editorial San Pablo.
[6]Pax. 217. Guerra y religión en la Gallaecia
[8]Pax. 27 . Guerra y religión en la Gallaecia.


Bibliografía

LEONARDI C., RICCARDI A. , ZARRI G. Diccionario de los Santos, Volume II, Editorial San Pablo. Madrid, 2000.
PENA GRANA, A.  San Andrés de Teixido. El camino mágico de los celtas. Equona. Narón,  2006
GARCÍA FERNANDEZ-ABALAT, B. Guerra y religión en la Gallaecia y la Lusitania antiguas, Ediciós o Castro, Sada, 1990.

 




[1]Pax. 586. Tomo II. Diccionario de los Santos. Editorial San Pablo.
[2]Pax. 583 e ss. Tomo II. Diccionario de los Santos. Editorial San Pablo
[3]A haxiografía (do grego ἅγιος "santo" e γραφή "escribir") é a historia das vidas dos santos
[4]Pax. 585 e ss. Tomo II. Diccionario de los Santos. Editorial San Pablo.
[6]Pax. 217. Guerra y religión en la Gallaecia
[8]Pax. 27 . Guerra y religión en la Gallaecia.
↧

Samain, nin Ghalopín, nin Halloween

October 29, 2012, 2:34 am
$
0
0
Cabeza cortada de Armea

Samain é a festa do fin de ano celta, é a festividade do comezo do inverno, a asemblea principal dos guerreiros, o día do ano en que as portas do Máis Alá están despechadas, os mortos poden visitar a vida e os vivos quedar prendidos na morte.
Samain ven da raíz céltica sam que significa; reunión, xunta de xentes, asemblea. É a mesma raiz que o irlandés Samhain, o galo Samonios, que o noso  Samanos, ubimonasterium e Santi Iuliani, o Mosteiro de Samos (Lugo) segundo documento do ano 853. [1]
Esta festa, ata hai pouco, tiña ese verniz pillabán de meter medo nas noites de defuntos coas cabazas acesas.
Por iso nós festexamos o Samaín, nin Ghalopín, nin Halloween.
Ata sempre e bo proveito, Gonzoanosahistoria1@gmail.com


Bibliografía



[1]Pax. 135. El tumbo de San Julián de Samos
↧

San Andrés de Teixido, no Cabo do Mundo, vai de morto quen non foi de vivo.

November 29, 2012, 2:40 am
$
0
0

No santuario do San Andrés non rezaron bispos nin reises. Carlo Magno non chegou a mollar a súa barba frorida nistas augas batidas por ventos infindos do mar e esprito lonxano.
Ninguén pensou en afirmar os camiños, nin en botar arcos de ponte pros pelengrinos de San Andrés. É culto galego e mariño. Galego no senso de pobo, de capa social apegada ó granito e a pizarra.[1]

Otero Pedrayo, 1929

San Andrés apóstolo e mártir, irmán de San Pedro, é coñecido na nosa terra por arribar nunha barca que se petrificou nos acantilados de Teixido. É o noso santo condutor de almas máis recoñecido, si no norte de Portugal a visita ao sepulcro de Santiago (igual que a Teixido) tense que facer en vida ou despois de morto:
                                                S. Tiago de Galiza
                                                Vós sendes tâo interesseiro,
                                                Ou em morte ou em vida
                                                Hei-de ir ao vosso mosteiro[2]
Na nosa terra é sabido que Xesucristo convenceu a San André para que ficase no Cabo do Mundo (Teixido) dicíndolle:
                                                Quédate aí, Andrés,
                                                que o que non veña de vivo unha vez
                                                virá de morto tres[3]
Cruz de Malta na Capela da Fame. Liñeiro
Segundo unha lenda tradicional, a orixe da peregrinase ata Teixido data dos tempos nos que Cristo andaba polo mundo en compaña de San Pedro. Un día chegou moi canso ata Teixido. "Para animarse e pasalo camiño pediu axuda ao Ceo e atopou unha mazá, abriuna e no seu centro atopou a San Andrés,  este suplicoulle que o sacase de tan deserto lugar. O Señor compadeceuse del e prometeulle que a súa romaría sería das máis sonada, e que ninguén, nin morto nin vivo, libraría de facela"[4].
A imaxe de San André saíndo do corazón dunha mazáé do máis simbólico, a mazá é a froita de poder na mitoloxía céltica, o ramo que transvasao poder ten mazás, na mitoloxía grega a mazá da discordia é a causante primaria da Guerra de Troia, para o cristianismo a mazá é a orixe do pecado orixinal. San André sae dunha mazá símbolo de poder e paganismo para cristianizar ás xentes do Cabo do Mundo -como tamén é coñecido Teixido-, xentes que deixaron pegadas dunha cultura prerromana nos cultos e ritos a San André.
A peregrinación a Teixido, forma parte da nosa condición coma galegos, da nosa idiosincracia. Na Idade Media (consérvase documentación de 1162 que certifica a existencia dun mosteiro en Teixido) a peregrinación a Teixido era tan popular coma a xacobea, entre os galeg@s, máis. Para chegar a Teixido os galeg@s e demais visitantes trazaron varios camiños:
 Otero Pedrayo amósanos a ruta que dende Ourenserecorría as terras de Monterroso, Palas, Lugo, Vilalba, As Pontes, San Pedro deEnchousas (As Somozas), San Xeao dos Osos en Labacengos (Moeche), Campo do Hospital (Ortigueira), San Roque de Reboredo e Teixido.[5]
Outro camiño, o Camiño dos romeiros, o máis coñecido, arrancaba do suroeste viña de Ferrol ou Pontedeume, pasa polo Mosteiro de Xubia, Ermida de Liñeiro, chamada tamén Capela da Nosa Sra. da Fame (Valdoviño), Porto do Cabo (onde se xuntan os que veñen de Portugal), San Roque de Reboredo e Teixido.
Pero quizais o camiño máis ancestral que nos leva a Teixido é o Camiño do Mar continuación do Camiño Xacobeo do Norte e que dende Ribadeo lévanos a Teixido pasando por Viveiro, é a ruta do mar, a chamada, en Cantabria; VIA Agripa, o camiño que viña bicando o Mar Cantábrico ata o Finis Terrae, protexido pola Orde de Malta con posesións en Castropol (Asturias), Ribadeo e Ortigueira, desde esta vila facíase o tramo marítimo ata o lugar de Fontelas de San Adrián de Veiga, onde se atopaba un dos castros costeiros da ría de Ortigueira[6]. 
Por último, non debemos esquecer o CamiñoVello, o chamado Camiño dos Mortos (curioso cualificativo) que dende Cariño pasaba por San Xiao de Trebo (topónimo céltico, capela con vestixios arqueolóxicos romanos e suevos), cruzaba a Capelada, proseguía por Teixido e remataba en Santa María de Régoa (capital da parroquia á que pertence Teixido).[8]
Cruz de Malta e escudo dos Andrade en San André de Teixido
Sabemos que estas rutas eran protexidas pola Orde católica-militar de San Xoán de Xerusalén, a coñecida Orde de Malta ou dos Hospitalarios. En 1182 son doadas en testamento á Orde de Malta  por Urraca González, filla do Conde Gonzalo Fernández, Conde de Traba, as igrexas de Regula(Sta. Mª de Régoa, Cedeira)  e Teixidu(Teixido, Cedeira). As pegadas da orde militar atopámolas na Cruz de Malta que aínda se pode ver no interior do Santuario de Teixido enriba do escudo dos Andrade [9]. A Teixido peregrínase todo o ano, o día da romaría é o 8 de setembro, dende esta a data ata o 30 de novembro día de San Andrés no santoral, é a época de máis afluencia de peregrinos.

Fonte de San André de Teixido coa cruz de aspas e tres canos
A San Andrés de Teixido vai de morto o que non foi de vivo, e crese que os preguiceiros poden ser obrigados a ir a Teixido reencarnados en sapos, serpes, lagartos,…, en calquera animal que se arrastre polos camiños, razón pola que todo peregrino debe evitar pisar ou matar animal ningún que se atope no camiño a Teixido. Os familiares dos que non foron de vivo poden evitar a reencarnación réptil do parente se van ao cemiterio e avisancon tempo ao morto da peregrinaxe ao Cabo do Mundo, o día de comezar o camiño van ao cemiterio a recoller ao defunto. Durante todo o traxecto o vivo vaille falando ao acompañante, que pode oír pero non ver, avísao dos perigos das corredoiras e ata lle deixa sitio na mesa, cando a romaría remata volve ao cemiterio para acomodar de novo o defunto na súa tumba.
Unha curiosa anécdota aconteceulle a quen vos fala en San Andrés de Teixido; era unha mañá de principios do outono, levábamos aos cativos por primeira vez a Teixido, ao pouco de chegar sentimos a nova de que morrera un señor na misa, o párroco concertou cunha filla do falecido e os demais devotos a continuación do culto co corpo do finado presente (algúns medios de comunicación recolleron a nova). Ao finalizar a misa, e cando sacaban o cadáver da igrexa, as tendas cerraron as portas, a dependenta dunha delas, rogounos afablemente que pasaramos para o seu interior, pechou as portas e esperamos a que pasara o coche fúnebre, este curioso xesto tiña a intención de evitar que o mal do airedo morto alcanzara aos nosos nenos e a nós, un xesto de boa persoa que, a boa fe, en Teixido abundan.
Amilladoiro cristianizado no camiño a Teixido
Outra costume -que ata hai poucos anos realizábase tamén no Camiño de Santiago- é deixar unha pedra en outeiros chamados amilladoiros (o topónimo de Milladoiro ten esta orixe) coma proba de fe da súa peregrinación, hai quen cre que as pedras conteñen as almas dos mortose os peregrinos vannas deixando nos amilladoiros que se converten en especie de purgatorios. En moitas peregrinacións ás fontes santas irlandesas, tamén é tradicional que os romeiros boten pedras no cairn, ou monton de pedras, que case sempre está preto da fonte[10].
Ídolo Fálico do Castro de Elviña (A Coruña)
O certo é que a maioría destes amilladoiros están nas encrucilladas, onde a tradición e o folklore popular sitúa as portas do Máis Alá, onde os exipcios, gregos, romanos, célticos.. colocaban as estatuas aos seus deuses dos camiños. A efixie do grego Hermes ou do romano Mercurionun piar con rostro, habitualmente bifronte humano (pero tamén  trifronte e cuadrifronte) e con falo (símbolo da fertilidade), levantábase protectora nas encrucilladas do mundo antigo. Eran as chamadas hermas ou mercurios, ao seu carón os devotos deixaban a súa pedra formando o acervum (montículo chamado amilladoiro na nosa terra), unha costume que poida que veña realizándose dende o Neolítico, dende que aparecen as primeiras manifestacións dos deuses dos camiños. No camiño dos romeiros que ía de Porto de Cabo ó santuario cedeirés contabilizou Ramón Bascoy 23 amilladoiros: 5 en Veriño, 2 en Reboredo, 12 nos Chans do Uzal, 3 no Cristo dos Carrís e 1 na Costa Grande; os de Reboredo son os de maiores dimensións[11]
Na Galiza temos algún exemplo de estatuíñas fálicas; o Ídolo fálico do Castro de Elviña  (A Coruña) que apareceu nunha grande cabana oval e a Figura antropomorfa fálica do Castro de Vilapedre (Concello de Sarria) queapareceu nunha zona extramuros entre o castro e a igrexa parroquial de San Miguel de Vilapedre.
Hermes cuadrifaz de Pontedeume
Foto de A Plástica da Cultura Castrexa. Francisco Calo Lourido
Como vimos as hermas eran as efixies do deus dos camiños Hermes, solían ter dúas, tres ou catro caras, na Galicia castrexa temos os exemplos do Hermes cuadrifaz -catro caras- de Pontedeume, atopado precisamente na finca Magdalena na carreteira que vai de Pontedeume a Ombre, único camiño de peregrinación a Teixido anterior á ponte medieval sobre o Eume, curiosamente esta finca posúe un dos teixos máis antigos de Europa. Taboada Chivite, hai anos, apuntaba; Hermes, como  Hécate, sacralizaba camiños, onde sobre montóns de pedra, igual que os amilladoiros da nosa terra (hoxe perduran os de San Andrés de Teixido), que se asimilaron aos cairns irlandeses, elévanse columnas que sinalizaban a ruta e nas encrucilladas un Hermes tetracéfalo presidía o lugar[12].
Pía de tres cabezas con esvástica solar de San Andrés de Teixido
Outra efixie do deus dos camiños é o Bifaz (dúas caras) de Amorín(Tomiño), na casa onde se atopaba poñíanlle unha vela coma se fora un santo, segundo Calo Lourido trátase dunha herma[13],   pero o que nos chama poderosamente a atención é a Pedra de tres cabezas con esvástica solar na base de San Andrés de Teixido, dos séculos III ao VI, segundo López Loureiro[14]parece claramente unha pía ritual.  Xa Fraguas Fraguas suxire que: Podería ser o punto de partida para novas investigacións sobre o culto ó sol, que no mesmo lugar foi cristianizado moi axiña, antigüidade que apoia o culto a San Andrés e as crenzas tan relacionadas co culto ós mortos.
Non cabe dúbida que os ritos en San Andrés de Teixido son reflexo dunha relixión prerromana anterior, pero hai máis:
Herba de Namorar en Teixido
O Ramo da Romaxe, o ramo que traen os romeiros ás súas casas logo de facer a “oferta” a algún dos santuarios populares de Galicia, para facer ver que cumpriron o voto feito. O ramo de San Andrés de Teixido era o máis sonado, estaba formado dunha vara larga de abeleira en cuio extremo superior ataban con varias cintas ornamentais ramas de toxo, colgando delas metálicas efixies e medallas do santo, e algunhas roscas e rosquillas de pan[15]. Alonso Romero fálanos dos  ramos compostos de ramas de abeleira ao que atan ramas de teixo, que tamén é coñecido por teixido (de aí o nome do lugar). Tamén adoitan xuntar ao ramo as herbas de namorar. Lévanos para colocalos nas portas das súas casas ou nas cabeceiras das camas coa fin de que os protexa das enfermidades e do mal en xeral. Dende os tempos da civilización céltica, a abeleira considerouse nas Illas Británicas coma árbore sagrada relacionada coa fertilidade. Aínda hoxe os labregos cren que facilita o amor e os partos[16].
O teixoé a árbore da morte por excelencia na Europa antiga, as súas vermellas bagas foron utilizadas polos guerreiros cántabros e galaicos para os seus suicidios colectivos en Cantabria e no Monte Medulio.
Sanandresiños
Os ritos no entorno do santuario de San Andrés de Teixido amoréanse, aló temos a Fonte do Santo (con tres canos) onde se realiza o rito de tirar o pan na fonte, rito condenado por San Martiño de Dumio no século VI, se o pan aboia o mal que temos que combater desaparecerá, se vai ao fondo mala cousa.
Á herba de namorar, ou herbas namoradeiras, a chamada caravel mariño atribúenlle propiedades para namorar á persoa desexada, ata o século XIX o seu efecto escandalizou ao Padre Sarmiento que fai unha crítica durísima das prácticas amorosas no mesmo santuario, tamén atópase nos arredores os xuncos de ben parir.
As ofrendas de todo tipo dentro do santuario son de bazar post-moderno, os peregrinos deixan ante o altar esmolas, algún exvoto de cera, que soe representar a parte do corpo que o Santo André curou, pero tamén ofrécense maquetas de barco, muletas, e ata cadaleitos, hai anos con bastante profusión ata que a falta de espazo freou a tradición, eran ofrecidos polos peregrinos que se libraran de enfermidades mortais.
As lendas das almas en pena, da Compaña (que non tiña nada de santa),  das caliveras, os ritos de tirar o pan na fonte, o ramo de San Andrés, a pía de tres cabezas e esvástica solar (s. VI?), …. son elementos que amosan uns ritos pagáns moi enraizados no entorno do santuario de San Andrés.
San Andrés de Teixido

O símbolo; a Cruz de aspas. Cara finais da Idade Media, en Occidente, San André adopta coma símbolo a cruz de aspas, unha tradición popular que non se apoia en ningunha fonte escrita, a cruz de aspas é o símbolo esquematizado do sol, na nosa terra atopámolo nas estelas funerarias romanas de Vigo do s. IV , e tamén nas aras dedicadas aoDeus Lar do castro de Donón, Bero Breo, o noso deus dos camiños. O Castro de Donón no Monte do Facho, preto da parroquia canguesa de Hío, protexida polo santo André onde o día de San Roque celébrase a antiquísima Danza dos Peregrinos no entorno da igrexa de San Andrés  que loce na súa porta a cruz lobulada presente na plástica castrexa dos castros de Santa Trega e Cividade de Ancora (Viana do Castelo)[17]. O Monte Facho é o primeiro lugar de peregrinación da relixión pagá indíxena coñecido, aquí atópanse os derradeiros vestixios dunha relixión castrexa nos seus últimos días,  os devotos ao deus dos camiños Bero Breo, DEO LARI BERO BREO”, que André Pena Graña traduce coma: “Ao Deus Lar” DEO LARI, “ de Moi Alta” BERO , “Amurallada Cidade”, quizás etimoloxicamente “Alta-Ciudadela” BREO, apunta Pena Graña que no “Deus Lar”, o elemento determinante Lar refírese a un condutor e receptor dos mortos, un psychopompos coma o noso San Pedro pescador de almas, e que a amurallada cidade que lle sirve de epíteto representa o Paraíso coas súas dúas portas, afirma Pena Graña, con seguridade, o carácter especificamente celta de DONÓN> *Dŭbnōnem, outra forma de *Dŭbnōs, o Deus Celta dos mortos que recibiu culto, testemuñado con case unha cincuentena de aras, no Facho de Donón, enfronte das Illas Sies (Cies) = insulae Deorum de PLINIO (N. H. IV, 119) qevnnhsoide PTOLOMEO (2, 6, 63)[18].
Guerreiro de Meixedo (Portugal)
O innomeable Don, o Deus dos Camiños, o Deus dos Mortos é citado polos seus epítetos, os cualificativos que o enxalzan e que, coma logo cos santos, darán nome ao deus e aos heroes e xefes guerreiros destacados: BREO, BRENUS,BREOGÁN . Nas comarcas interiores galaicas este deus será coñecido coma BANDUA (segundo Abalat o que enlaza, o Atador) ou BRAN (o corvo).
 Ao Castro deDonón viñan de diferentes puntos da comarca, mercaban as aras votivas dun metro de altura nos canteiros locais, case todas levan a inscrición do deus dos mortos e a cruz de San Andrés (a cruz de aspas), a representación castrexa do Sol,  eran aras oferentes dos vivos que salvaran dunha morte segura dedicadas ao deus dos camiños Lar Bero Breo, estas aras farían a mesma función que os modernos cadaleitos de Santa Marta de Ribarteme (As Neves), o mesmo rito que se prohibiu en San Andrés de Hío, en San Andrés de Teixido…
Ara ao Deus Beo Breo. Donón
Eses devotos,  xa mortos, realizarían a peregrinación cara a Illa Marabillosa, a Illa da Eterna Xuventude, a morada de Don (de aí Donón, Doniños..?) o deus dos mortos na mitoloxía céltica, por iso vai de morto quen non vai de vivo, coma aínda fan no illote de Skellig fronte á costa de Munster (Irlanda), como no illote de Tévennec fonte a Pointe du Raz no finisterrae bretón, como crían os vellos pescadores que as almas dos que morren no mar ían ao illote de Onceta[19]
As almas dos mortos (a Compaña, moitos anos despois, no imaxinario popular) acompañadas e protexidas polo deus dos camiños e dos mortos chamado Breo, Breogán, Bran, Bandua, embarcarán  na barca (quizais de pedra tamén), a Barca de Caronte na mitoloxía grega, e emprenderán a viaxe ás Illas Marabillosas, a Illa da Eterna Xuventude, cara a morada de Don, o deus da morte.
Os ritos de Teixido amosan uns cultos ancestrais ao deus dos camiños, o deus dos mortos, a pía oferente de tres cabezas que semella ser do século III ao VI, mostra un culto antiquísimo, cristianizado lixeiramente, sen moita convicción, polos diferentes protagonistas da nova relixión, e quen sabe?, é posible que os seguidores de Prisciliano, tan dados a asimilar a cultura pagá sen apenas modificar os ritos, foran os primeiros encargados da cristianización destes.  
A San Andrés de  Teixido van os vivos acompañando aos mortos, os mortos sen compañía, reencarnados en animais reptantes, ninguén se ceiba da viaxe ao Alén, ningún galeg@ deixa de gozar desa fermosa paixase, ninguén faltará á tradición;
A San Andrés de Teixido vai de morto o que non vai de vivo.
Post Data:
Non esquezan de mercar os Sanandresiños, para protexerse do que poida pasar.
Ata sempre e bo proveito, Gonzo anosahistoria1@gmail.com

Bibliografía

OTERO PEDRAYO, R. Pelerinaxes I (Itinerario d´Ourense ao San Andrés de Teixido), Editorial Nós. A Cruña, 1929.
ALONSO ROMERO, F. Santos e barcos de pedra. Edicións Xerais, Vigo, 1991
 RAMIL GONZÁLEZ, E. PICOS BRAGE, F. A rehabilitaciónda Capela de San Xiao de Trebo, Deputación Provincial da Coruña. A Coruña, 2002.
GARCÍA TATO, I. Las encomiendas gallegas de la Orden de San Juan de Jerusalén, Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento. Santiago de Compostela, 2004.
ARMADA PITA, X.L. Cultos ancestrais e peregrinacións a Teixido http://ruc.udc.es/dspace/bitstream/2183/8714/1/CC39art15ocr.pdf
PENA GRAÑA, A. San Andrés De Teixido, La Casa De Don Y El Santo Grial. Cristianismo Celta y paganismo residual en la Gallaecia Bajo Imperial II Parte.http://www.celtiberia.net/articulo.asp?id=1734
CALO LOURIDO, Fco. A Plástica da Cultura Castrexa Galego-Portuguesa, TomosI e I I. Fundación Barrié de la Maza. Pontevedra 1992.
GARCÍA FERNANDEZ-ABALAT, B. Guerra y religión en la Gallaecia y la Lusitania antiguas, Ediciós o Castro, Sada, 1990.
LÓPEZ LOUREIRO, R. Samaín: A Festa das Caliveras. Ir Indo Edicións, Vigo, 2003
TABOADA CHIVITE, La encrucijada en el folklore de Galicia. Boletín Auriense. T. 5. 1975.
BALBOA SALGADO, A. A Galicia Celta, Edicións Lóstrego. Santiago de Compostela, 2007



[1]Pax. 199. Pelerinaxes I
[2] Pax. 122ss. Santos e barcos de pedra
[3] Pax 114 Santos e barcos de pedra
[4]Pax. 113 Santos e barcos de pedra
[5]Pelerinaxes I (Itinerario d´Ourense ao San Andrés de Teixido)
[6]Pax. 341 CULTOS ANCESTRAIS E PEREGRINACIÓNS A TEIXIDO http://ruc.udc.es/dspace/bitstream/2183/8714/1/CC39art15ocr.pdf
[7]Pax. 67. Las encomiendas gallegas de la Orden de San Juan de Jerusalén
[8]Pax. 28. A rehabilitaciónda Capela de San Xiao de Trebo
[9] Pax.33 Las encomiendas gallegas de la Orden de San Juan de Jerusalén http://books.google.es/books?id=iM8qED4hL_wC&pg=PA65&hl=es&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false
[10]Pax. 116. Santos e barcos de pedra
[11]Pax. 337     CULTOS ANCESTRAIS E PEREGRINACIÓNS A TEIXIDO http://ruc.udc.es/dspace/bitstream/2183/8714/1/CC39art15ocr.pdf

[12] Pax. 102 La encrucijada en el folklore de Galicia. Boletín Auriense. T. 5. 1975.
[13]Pax. 67-69, A plástica da cultura castrexa
[14]Pax.Pax. 92 Samain. A festa das caliveras. López Loureiro.
[15]Pax. 228-229. Diccionario Enciclopédico, Tomo III, de Eladio Rodríguez González
[16]Pax. 118. Santos e barcos de pedra
[17]Pax. 80, 589. A plástica da cultura castrexa II
[18] PENA GRAÑA, A. San Andrés De Teixido, La Casa De Don Y El Santo Grial. Cristianismo Celta y paganismo residual en la Gallaecia Bajo Imperial II Parte.
[19]Pax. 130. Santos e barcos de pedra.
↧
↧

Bon Nadal

December 17, 2012, 1:59 am
$
0
0
O 17 de decembro marca o inicio do Advento cristiá (na súa orixe a festa adicada a Saturno -fillo do Ceo e a Terra-, a Saturnalia). Comeza o Nadal, moita saúde, fraternidade e forza para tod@s as persoas de boa vontade.

Ata sempre e bo proveito, anosahistoria1@gmail.com
↧

O Apalpador

December 24, 2012, 3:32 am
↧

Estatuíñas, menhires, estatuas-menhir e deuses dos camiños

April 8, 2013, 1:08 am
$
0
0

Pedrafita menhir de Andavao camiño de Arentía
Como vimos neste blog na antigüidade as diferentes culturas teñen os seus propios deuses protectores na carreira da vida e na etapa da morte; os gregos coa deusa Hécate e o deus Hermes, os romanos con Mercurio (o Hermes romano), os etruscos, sabinos e romanos cos Lares Compitales (de compita, encrucillada) ou Lares Viales (dos camiños), os pobos célticos adoraban a Bran, Brenus, Breo, Breogán, Bandua, en oriente, Min ou Osiris en Exipto, ou o fenicio Melkart.. .

Mais será Hermes o deus dos camiños máis documentado no occidente antigo. Coma condutor de  almas cara o Máis Alá deixa aos defuntos na ribeira do infernal río Aqueronte, alí onde o barqueiro Caronte embárcaas cara o outro lado, o Alén. Por certo, outro río que leva ao Hades é o Lethes (Esquecemento), o mesmo que as tropas romanas identificaron co Limia en Ourense, e que se negaban a cruzar ás ordes de Bruto no 137 a.C..

Hermes de Pontedeume
Hermes deixa ás almas na fronteira entre ambos mundos, pois el é o deus das fronteiras e os límites; as lindes dos camiños na antiga Grecia estaban franqueadas por bustos coa imaxe do deus. A súa efixie nun piar con rostro humano e falo (símbolo de fecundidade) levantábase, protectora, nas casas pero tamén nas encrucilladas. Hérmes é o mensaxeiro dos deuses, protector da entrada na casa e no outro mundo, patrón de comerciantes e viaxeiros, mago, músico, filósofo[1],…, funcións que tamén ostentarán Mercurio e o Lug céltico. Deus dos pastores é viaxeiros é o inventor dos túmulos de pedras que sinalan os camiños?, é ademais, o deus multiplicador do gando (non hai ningún outro deus que mostre tanta solicitude polo gando e o seu incremento. Pausanias (II, 3.4)[2]), maquinador e contraditorio é o deus, tamén, dos ladróns[3].
A estatua de Hermes (herma), habitualmente bifronte (pero tamén con tres ou catro caras) e con falo (símbolo da fertilidade que outorgaba a devotos e gando) levantábase protectora nas encrucilladas do mundo antigo, ao seu carón os camiñantes deitaban unha pedra na súa honra formando os montículos chamados na nosa terra amilladoiros.

Recordamos que un costume dos peregrinos de San André de Teixido -que ata hai poucos anos realizábase tamén no Camiño de Santiago- é deixar unha pedra en outeiros chamados amilladoiros (o topónimo de Milladoiro ten esa orixe) coma proba de fe da súa peregrinación.

Recordamos tamén as dúas hermas atopadas, ata de agora, na nosa terra; a do Hermes cuadrifaz -catro caras- de Pontedeume e o Bifaz -dúas caras- de Amorín (Tomiño), por certo, na casa onde se atopaba poñíanlle unha vela coma se fora un santo. Tampouco debemos esquecer o Ídolo fálico do Castro de Elviña, nin a Figura antropomorfa fálica do Castro de Vilapedre (Concello de Sarria). Recordemos tamén as 35 aras dedicadas aos Lares Viales, deuses romanos dos camiños…, as aras adicadas ao deus Bandua (o deus que nos ligaba e axudaba na batalla coa súa maxia)[4]. Recordamos as lendas sobre o Máis Alá, os ritos, a antropoloxía social da nosa terra e chegamos á conclusión de que os deuses dos camiños levaban tendo conta dos indíxenas galaicos dende os inicios da historia. Mais sería máis antiga a súa presenza por estes lares?. 

Deus Min
Cada vez hai máis consenso entre autores ao conceder unha antigüidade cando menos neolítica ao rito de ofrecer unha pedra ao deus dos camiños. I é no Neolítico cando aparecen as primeiras manifestacións dos deuses dos camiños. En Exipto, Min, o deus dos camiños exipcio, considerado unha das deidades máis antigas de Exipto, era representado de pe co falo en erección e chamado "toro da súa nai", coma fecundador da deusa-ceo.

Na nosa Gallaecia, temos varios exemplos de figuras antropomorfas en pedra dende os anos 4000 aos 1000 a.C..
Nos últimos anos varios investigadores galegos e portugueses están a deitar luz sobre as chamadas estelas, ídolos ou estatuíñas con trazos humanos e estatuas-menhir con forma fálica.

Sobre os 4000-3000 a.C., os construtores dos dolmens colocan coidadosamente no seu interior unhas figuras de pedra cunha rudimentaria forma humana.
Estatuiña da Mina da Parbuxeira
Un exemplo significativo é o das catro estatuíñas antropomorfas (de constitución plana) e dos dous ídolos-betilos[5](de constitución cilíndrica, pero máis pequenos que as estatuíñas) da Mámoa 2 da Mina da Parbuxeira (Eirón, Mazaricos) na entrada da mámoa [6]. O que nos importa desta area santuario, coma a denomina Rodríguez Casal, é a disposición das estatuiñas e ídolos na entrada da mámoa; estaban colocados en fila, ao final; os ídolos, onde empezaba un empedrado de case 5 metros, ben estruturado e alienado  coa porta do corredor da mámoa[7].
"Pola ubicación dos betilos e estatuíñas dentro da masa tumular, parece que foron colocadas alí para non ser vistas polos vivos e actuar, con toda seguridade, de un modo apotropaico[8], "…debemos interpretalas coma obxectos simbólicos de tipo relixioso, quizais como a representación simbólica da divindade neolítica dos mortos, cuio culto exténdese a partir do Neolítico todo ao largo da Fachada Atlántica e o Mediterraneo"[9]. Nesta Mámoa 2 é onde aparecen  os vasos campaniformes clásicos (2700-2000 a. C.)[10].

Ídolos de Dombate
Casos paralelos son os da estela antropomórfica de Paredes, Lugo, as estelas asturianas, e as do monumento megalítico de Ile Guennoc no Finisterre da Bretaña. Outra mostra destes ritos sagrados en relación coa morte son os 20 ídolos atopados no corredor do Dolmen de corredor de Dombate[11] (sobre os 3000 a.C.) marcando a entrada ao dolmen, á maneira das estatuíñas e ídolos de Parxubeira, igual quizais que os ídolos da Cova da Moura (Argalo. Noia) ou do ídolo de Axeitos (Oleiros. Ribeira), parecen indicar  os primeiros pasos do simbolismo dunha relixión onde unha divindade protexía a paz dos mortos.
Ídolo da Cova da Moura, Noia
Na Gallaecia sur, en Portugal o patrón é o mesmo[12]. Nestas mámoas repítese a liña de pedras que levan ao interior do monumento, a pedra é parte fundamental do rito relixioso.

Os ídolos e estatuíñas do megalismo galaico parecen indicar unha función protectora relacionada coa morte.

Quizais, anos máis tarde, os construtores das mámoas vexan a necesidade de que  as  estatuas e ídolos salgan ao exterior, quizais esas divindades protectoras dos mortos (antepasados divinizados?) teñan tamén que axudar aos vivos descendestes destas; fóra, no entorno da mámoa, ou quizais os pobos do ámbito atlántico amosan unha nova forma de adoración, o caso é que; eríxense monumentos (xa de maior tamaño, pasan do metro de altura), normalmente a máis dunha trintena de metros das mámoas (as chamadas antas, dolmens..), en camiños ancestrais, nas súas encrucilladas, presidindo os vales, os montes, en moitos casos son punto de encontro e marcan o límite xeográfico de varios territorios..., son as famosas pedrafitas, os menhires, as estatuas menhir, algunhas cruces de pedra... aínda que esquecidos durante miles de anos (ata hai poucos anos semellaba que en Galicia só existía a Lapa de Gargantáns, Moraña) , hoxe en día, recentes estudios amosan a súa extraordinaria variedade e importancia.
Estatuíña da Mina da Parbuxeira
Os menhires son principalmente símbolos fálicos concentradores da forza transmisora de vida, e por tanto relacionados cos ritos máxicos para a resurrección ou continuidade da vida na ultratumba, e segundo Freiherr 18, ao igual que o gran obelisco central dos templos exipcios consagrados ao Sol (por exemplo o de Abusir, 5ª din.) serían especie de falos depositarios da forza creativa solar identificada coa do antepasado divinizado.[13]

Hai que ter en conta o significado sexual dos menhires, que está universalmente atestiguado en diferentes niveis culturais. Jeremias (2,27) fala dos que "din ao leño; "Ti es o meu pai" e á pedra; Ti concibíchesme". A crenza nos poderes fertilizantes dos menhires era frecuente aínda entre os campesiños europeos a comezos do século XX….[14].

Pedrafitas menhir sinalando a proximidade dunha agrupación de mámoas, facendo de marco de termo entre varios concellos ou parroquias son moitos na nosa terra, Ramón Boga, no seu extraordinario blog; Dolmenes, recolle polo miúdo unha boa mostra; a Pedrafita menhir da Fonte das Meigas en Sueiro, Culleredo , a Pedrafita menhir cruceiro do Cristo deMouraz , no Camiño dos Arrieiros (ancestral camiño vertebrador do interior galego coa costa que atravesa, dende A Pontes, as serras da Faladoira, Monte Caxado e A Coriscada ata Estaca de Bares), a Pedrafita menhir de Portonovo, Sedes, Narón ( no Camiño de Teixido) ou a Pedrafita menhir Marco do Vento no Monte Seixo de Cerdedo, duns 6 metros de alto, que se atopa a un 100 metros da máxica Portalén, son algúns deles.

Unha pedrafita que merece un capítulo aparte é o Marco de San Lourenzo que marca o límite de catro parroquias;  San Salvador de Maniños e Santa Olaia de Limodre do concello de Fene e San Martiño do Porto e San Mamede de Laraxe do concello de Cabanas, esta pedrafita de 50 cm que segundo o Catastro de Ensenada, estivo dentro dunha capela, hoxe desaparecida con advocación a San Lourenzo é protagonista de diversos ritos relacionados co seu poder curativo e máxico, quita o mal de ollo, a envexa e todo tipo de enfermidades (hai testemuños na comarca, de nenos que recuperaron a fala grazas ao Marco), mais o realmente salientable son os complexos ritos que se deben realizar para a acadar o beneficio buscado, Eva Loureiro fai unha exhaustiva recompilación na Revista Cátedra.
Este rito relaciona o poder sobrenatural do inframundo que habita nas encrucilladas e o número máxico 9, coa curación dos males de ollo e demais feitizos. Garda certas semellanzas cos ritos da Comarca do Xallas e Cee,…


Estatuas menhir
Pedrafita menhir da Fonte das Meigas en Sueiro, Culleredo
Maís, hoxe, nós fixaremos a nosa atención nas  estatuas menhir, as estatuas con forma humana. Das que temos varios exemplos:

Estatua menhir de Vilar de Santos -do III ao II milenio a. C.-  (agora no Museo de Ourense), atopábase ao pe da vía romana XVIII de Bracara a Asturica, os veciños recordan  que se as vacas preñadas, cando pasaban á súa beira, refregábanse nela, era sinal dun bo nacemento. A  Pedrafita menhir da Cruz do Campo, O Vicedo, semellante á de Vilar de Santos, tiña unha función curativa, os veciños ataban a ela o gando enfermo para que sandara,  Xabier Moure rescatouna para nós, reconvertida en cruceiro (foille gravada unha cruz no peito a mediados do século XX), estivera chantada no antigo camiño real, estariamos ante outra estatua menhir. 



Caso semellante é o da posible Estatua menhir do Cristo da Lagoa en San Miguel das Negradas, O Vicedo, tamén cunha cruz latina gravada no peito, ante el paraban os enterros, soterraban nonnatos e tamén adultos. Castelao na súa imperecedoira obra As Cruces de Pedra na Galiza de 1950, fálanos da posible adcripción prehistórica da Cruz de Buio, Viveiro, chamada popularmente, Pau da Vella, Castelao di; aparesceu soterrado até os brazos nun xacimento de turba, que se formou dispois da súa ereición; e supoñemos que a cruz é máis vella que o xacimento de turba[21], Ramón Boga tamén fai mención da súa posible orixe neolítica.

A Estatua menhir de Vilarinho de Samardâ (Vila Real, Portugal) a 50 km ao sur de Chaves, quizais da mesma era que a de Vilar de Santos, de maior tamaño que as anteriores, coa cabeza gravada e diferentes trazos na peza, parece indicar unha transición na estética das estatuas menhir.

Estatuas menhir con estola, datadas no Bronce Final entre os anos 2300-1500 a. C. :

Estatua menhir de Vilarinho de Samardâ
Son estatuas-menhir que teñen en común unha vestimenta en forma subrectangular no seu reverso, dita vestimenta puidera tratarse dunha capa, manto ou estola, algunhas portan armas, están erixidas en antigas zonas de tránsito, todas apareceron nun radio de 80 km arredor de Chaves, Portugal.

Estatua-menhir de San Pedro de Muíño, Oimbra, Verín. Con forma antropomorfa fálica. Reutilizada no s. I d. C. coma estela, ten unha inscripción onde Celtiatus (de celtius, celta) dedícaa ao seu fillo Latronus . A peza de Oímbra indícanos algo máis, está dicíndonos que un indíxena galaico, con poder xerárquico, utiliza o latín para inscribir nunha escultura -que seguramente seguía tendo unha función funeraria e apotropaica-, unha dedicación ao seu fillo, qué mellor acompañamento ao máis alá.
Estatua-menhir de San Pedro de Muíño
Estatua-menhir do Tameirón, A Gudiña, Ourense. Atopada  a preto dos 30 quilómetros da anterior, fracturada na parte superior amosa forma antropomorfa, Beatriz Comendador considera que podería ser o marcador dun lugar no que se realizarían rituais conmemorativos vencellados coa morte. Arrieiros  e segadores recorreron estes antigos camiños como evidencian os amilladoiros e os vellos mesóns que no século XVII mostraban certa notoriedade comercial[25]. Preto da estatua atópanse dúas mámoas e varios petróglifos. Polo entorno pasaba as romanas Calzada das Minas e a Vía XVI preto tamén se atopan as minas de estaño de Val Grande (A Barxa), Trabisquedo en Pentes e Tamierón.

Tamén no norte de Portugal, na mesma área nun radio duns 80 kms ao redor de Chaves[26], zona que na Idade de Ferro estará ocupada polos pobos castrexos dos Bibali e os Turodi na Gallaeci Bracari temos as estatuas menhir de Chaves, Bouça, Faiôes, Atúdes e San Joâo de Ver[27].
Estatua-menhir do Tameirón
Mención especial dentro das estatuas-menhir con estola son as dúas da Serra da Nave[28] (Moimenta da Beira, Viseu), Portugal, na rexión do Alto de Paiva que se atopa no interior á altura de Porto, ámbalas dúas (a Nave2, cristianizada cunha cruz) localizadas nunha posición de dominación xeográfica sobre os lameiros inmediatos. Tamén a Estatua-menhir (con espada), de Cruz de Cepos (29)  en Cervos (Montalegre, Vila Real), a uns 20 quilómetros da de Oímbra, a medio camiño entre as aldeas de Arcos e Cervos, facía de marca divisoria entre ambas moi preto da estrada que as une, nunha zona moi visible desde unha extensa área no seu redor, nunha vía natural de tránsito preto de rexión mineira de estaño (Serra de Leiranco), ten unha cruz de aspas gravada no seu frontal.

Todas estas estatuas menhir dátanse no Bronce Final, todas apareceron en proximidades de cursos de auga, en zonas de fronteira entre áreas de forte contraste xeográfico e que, por tanto, serviron de zona de paso….Estas pezas poden interpretarse coma sinaladores de camiños [30].
Estatua menhir Cruz de Cepos 1. Foto de Pax. 191. Estelas e Estátuas-menires da Pré á Proto-história. Lara Bacelar Alves e Mário Reis
Estas estatuas menhir son formas de expresión simbólica materializada na personificación, en pedra, dunha figura tutelar, heroe deificado ou dunha entidade mítica que asume características humanas[31].

Pax. 117. Estelas e Estátuas-menires da Pré á Proto-história.
 Domingos J. Cruz, André Tomás Santos.
González García considera, ademais, que a través da vestimenta (estola subrectangular do reverso que parece representar unha capa do xefe ou da divindade) e das armas (nas portuguesas) estas estatuas-menhir representarían a divindades, xefes ou heroes e indicarían a existencia dunha sociedade con guerreiros.

As recentemente atopadas Estatua menhir de Guerreiro de Pedra Alta, Castrelode Val (Ourense) e a de Vilar de Perdizes, Portugal[33] parecen un caso aparte, son dos anos 1200 ao 1000 a.C. pertencen ás estelas de guerreiro  con escudo de escotadura en v e carro, típicas do suroeste ibérico, a da Pedra Alta marcaba unha ruta e a súa forma é antropomorfa (ten insinuados os brazos e pernas, dato pouco común nas do sur), denota unha adaptación ás formas galaicas. Estes monumentos -que se atopan a 20Km unha da outra e dentro do radio das Estatuas menhir de estola- amosan outra proba da importancia estratéxica da nosa terra na prehistoria, referendan que Galicia foi un lugar de comunicación entre as culturas mediterráneas e as Illas Británicas.

Estatua menhir de Castrelo do Val
A modo de conclusión podemos dicir que as estatuíñas das mámoas na nosa terra foron gañando tamaño e terreo, esas divindades protectoras dos mortos parece que saíron ao exterior e colocáronse nos camiños protexendo as rutas das mámoas, serían o símbolo da protección divina no camiño da vida e da morte e por conseguinte símbolo da fertilidade, algunhas seguirían coa súa figura antropomorfa, outras tomarían a forma de estatuas menhir, estas, case todas, con forma fálica, unhas exhibindo armas, algunhas con brazos, outras sen eles, moitas con gravados, mais todas se colocaron en camiños de peregrinación, de ruta comerciais importantes ou no camiño ás minas.

Ainda que estes monumentos deberon albergar durante miles de anos as divindades protectoras dos camiños, na cultura castrexa, o deus dos camiños variaría a súa representación pétrea, a cabeza humana adquire protagonismo, nótase no Hermes de catro cabezas de Pontedeume, no Bifaz de Amorín, mais a súa función procreadora e sandadora continúa e observámolo no Ídolo fálico do Castro de Elviña e na Figura antropomorfa fálica do Castro de Vilapedre (Concello de Sarria), coa aculturación romana apareceran as aras dedicadas aos Lares Viales, ao Lar Bero Breo, ao deus Bandua, non obstante, na maioría das trebas castrexas é de supoñer que as Estatuas menhir seguirían albergando o seu poder ancestral.
Ara ao Deus Bandua, Eiras, San Amaro (Ourense)
Esa representación simbólica do deus dos camiños protexeu aos camiñantes, aos mortos e foi o adaíl da fertilidade durante miles de anos, co tempo quedaron relegados á protección do gando, temos esa información transmitida polos veciños da Pedrafita menhir da Cruz do Campo ou de Oimbra, é ben posible que todas elas tiveran esa función. Hoxe en día aínda quedan moitas en pe, que sexa por moitos anos.
Ata sempre e bo proveito, Gonzo anosahistoria1@gmail.com

Este pequeno traballo realizouse contando coa axuda divulgativa e fotográfica dos blogues de Ramón Boga e Xavier Moure aos que agradecemos a súa desinteresada colaboración.

Bibliografía


GONZÁLEZ GARCÍA, F.J. Actas do Congresso Transfornteirico de Arqueologia. Revista Aquae Flaviae 41. Chaves, 2009.

http://www.academia.edu/397786/Fonte_J._2009_coord._Actas_do_Congresso_Transfronteirico_de_Arqueologia._Um_Patrimonio_sem_fronteiras._Revista_Aquae_Flaviae_41._Grupo_Cultural_Aquae_Flaviae_Chaves._ISSN_0871-4061

IV XORNADAS RAIANAS. Estelas e Estátuas-menires da Pré á Proto-história. Camara Municipal de Sabugal. Sabugal, 2011

MIRCEA ILEADE. Historia de las creencias y de las ideas religiosas, Ediciones Paidós Ibérica. Barcelona, 1999.

MONTEAGUDO GARCÍA, L. Menhires y marcos de Portugal y Galicia, Anuario Brigantino nº 26. Betanzos,  2003.

BOGA MOSCOSO, R. http://dolmensedemaisfamilia.blogspot.com.es/

MOURE SALGADO, X. http://onosopatrimonio.blogspot.com.es/2011/07/circulos-liticos-e-pedrafitas-de-galiza_09.html

CALO LOURIDO, Fco. A Plástica da Cultura Castrexa Galego-Portuguesa, TomosI e I I. Fundación Barrié de la Maza. Pontevedra 1992.
GARCÍA FERNANDEZ-ABALAT, B. Guerra y religión en la Gallaecia y la Lusitania antiguas, Ediciós O Castro, Sada, 1990.


[1] Pax. 133. Diccionario de Diosas y Dioses, Diablos y Demonios
[2] Pax. 354. Historia de las creencias y de las ideas religiosas. Tomo I.
[3] Pax. 770 e ss. KAHN-LYOTARD, L. Diccionario de mitologías.
[4] Pax.     Guerra y religión en la Gallaecia y la Lusitania antiguas, Ediciós o Castro, Sada, 1990.
[5] O betilo é unha pedra sagrada chantada verticalmente que evoca unha divindade, o ídolo é a imaxe da divindade, xa sexa en pedra ou pintura. Basicamente son o mesmo concepto.
[6] Pax. 27 e 31 . La necrópolis megalítica de Parxubeira
[7] Pax. 30. La necrópolis megalítica de Parxubeira
[8]  Dito dun rito, dun sacrificio, dunha fórmula...: Que, polo seu carácter máxico, crese que afasta o mal ou propicia o ben.
[9] Pax. 73. La necrópolis megalítica de Parxubeira
[10] Pax. 71. La necrópolis megalítica de Parxubeira
[11] http://ler.letras.up.pt/uploads/ficheiros/3810.pdf
[12]  Pax. 11 http://www.academia.edu/397786/Fonte_J._2009_coord._Actas_do_Congresso_Transfronteirico_de_Arqueologia._Um_Patrimonio_sem_fronteiras._Revista_Aquae_Flaviae_41._Grupo_Cultural_Aquae_Flaviae_Chaves._ISSN_0871-4061
[13] Pax. 27-28. Luís Monteagudo García, Anuario Brigantino nº 26. Ano 2003
[14] Pax. 163. Historia de las creencias y de las ideas religiosas. Tomo I.
[15]http://dolmensedemaisfamilia.blogspot.com.es/search?q=Marco+de+Fonte+Salgueiras+ou+Fonte+das+Meigas
[16] http://dolmensedemaisfamilia.blogspot.com.es/2013/03/pedrafita-menhir-cruceiro-o-cristo-de.html
[17] http://dolmensedemaisfamilia.blogspot.com.es/2013/03/pedrafita-menhir-de-portonovo-sedes.html
[18] http://dolmensedemaisfamilia.blogspot.com.es/2012/12/pedrafita-menhir-marco-do-vento-cerdedo.html
[19] http://www.musarqourense.xunta.es/wp-content/files_mf/pm_2002_09_gal.pdf
[20] http://patrimoniodovicedo.blogspot.com.es/2011/06/monumentos-do-concello-do-vicedo.html
[21] Pax. 48. As cruces de pedra na Galiza.
[22] http://dolmensedemaisfamilia.blogspot.com.es/2012/06/anta-de-santo-tome-o-valadouro.html
[23] http://dolmensedemaisfamilia.blogspot.com.es/2012/10/estatua-menhir-de-muino-de-san-pedro.html
[24] http://dolmensedemaisfamilia.blogspot.com.es/2012/10/estatua-menhir-do-tameiron-gudina_16.html
[25] Pax. 221. Estelas e Estátuas-menires da Pré á Proto-história. Beatriz Comendador Rey, Víctor Rodríguez, Alejandro Manteiga.
[26] Pax. 270. Estelas e Estátuas-menires da Pré á Proto-história
[27] Pax. 129. Revista Aqvae Flaviae, N.º41 - Chaves 2009
[28] Pax. 117. Estelas e Estátuas-menires da Pré á Proto-história. Domingos J. Cruz, André Tomás Santos.
[29] Pax. 191. Estelas e Estátuas-menires da Pré á Proto-história. Lara Bacelar Alves e Mário Reis
[30] Pax. 131. Revista Aqvae Flaviae, N.º41 - Chaves 2009
[31] Pax. 198. Estelas e Estátuas-menires da Pré á Proto-história. Lara Bacelar Alves e Mário Reis
[32] http://dolmensedemaisfamilia.blogspot.com.es/search?q=Castrelo+do+Val
[33] http://verin-natural.blogspot.com.es/2012/10/egrexio-persoeiro.html
↧
Search

De Xulio Cesar a Decimo Bruto no finis terrae galaico. Gallaecia última parada cara o Hades (Reino dos Mortos)

August 5, 2013, 3:01 am
$
0
0
Corría o ano 60 a.C., Caio Xulio Cesar atopábase apresurado polas débedas que lle carrexaranos subornos para gañar, dous anos antes, o posto do Pontifex Maximus en Roma. Cesar, xenio e figura, estaba ao borde da bancarrota e necesitaba a présa ouro e riquezas. Antes de que o Senado o nomeara Propretor (gobernador) da provincia da Hispania Ulterior, Xulio Cesar estaba na península trazando o desembarco en Brigantia –hoxe, sen dúbida; A Coruña.[1]
Roma tiña coñecemento dende a antigüidade das riquezas da futura Gallaecia, o ouro pero tamén o estaño[2]serán o obxectivo de Cesar para salvar a súa cambaleanteeconomía.   Dion Casio (155-235 d. C.)  fálanos da chegada de Xulio Cesar ás nosas costas:
E dende alí, (Cesar) navegando ao longo da costa, cara Brigantia, cidade de Callaecia, atemorizounos e someteunos polo ruxido da navegación xa que endexamais viran unha escuadra. (Dion Casio, 37, 53)
Non cabe dúbida ningunha que a chegada das lexións romanas ao Golfo Ártabro debeu provocar un shockna poboación indíxena, a costa galega tiña contacto comercial cos pobos atlánticos e mediterráneos (púnicos[3], sobre todo), mais a chegada dun exército perfectamente abastecido pola costa sería unha novidade para as trebas castrexas do norte. A cita de Dion Casio, é breve, non nos deixa ningún dato da súa estadía e do periplo de Cesar pola nosa terra. O certo é que foi unha corta e rápida guerra e non só chegoulle para pagar a maioría das débedas, senón que conseguiu que o Senado romano lle concedera o que ía ser o seu primeiro desfile triunfal en Roma, mais as circunstancias políticas na convulsa República romana obrigaron a suspenderse pola presentación da súa candidatura ao Consulado neste mesmo ano 60 a.C..
Cesar saqueou a cidade de Brigantium, a cidade dos ártabros ( celticae gentis segundo Mela[4]).  Penetrou no interior da Galicia?. Estableceu fortificacións na nosa terra?. Non o sabemos, mais Cesar era admirado pola rapidez das súas campañas militares, en materia de tácticas, Xulio César usou con gran resultado o que se coñeceu coma celeritas caesaris, ou “rapidez cesariana”. A situación política da República romana (Cesar está a punto de aliarse con Craso e Pompeio Magno para instaurar o Primeiro Triunvirato Romano) e a situación económica de Cesar[5]non parece que aconsellara deixar lexións acantonadas na Gallaecia.
Faro Brigantium (hoxe Torre de Hércules)
Cesar era o mellor estratego do seu tempo, tiña unha rede de información entre os mercadores romanos e estranxeiros  moi extensa, é evidente que coñecía onde atacar axiña e sen sufrir moitas baixas facerse cun botín de guerra importante. Os pobos do Golfo Ártabro aportáronlle a riqueza que precisaba, ouro, seguro, mais tamén bronce. Na República romana as lexións eran pagadas polos seus xenerais, Cesar, ademais das débedas, ten que pagar aos seus lexionarios, é posible que, nesta rápida expedición, buscase sobre todo bronce, metal básico da cuñaxe para o pago dos soldos das lexións e para fabricación das armas.
Dende o século II a. C., os romanos teñen coñecemento da sonada ruta do estaño que os fenicios de Gadis (Cadiz) coñecen e gardan en secreto para si, é a ruta das Illas Cassitérides(Illas de Estaño), unha ruta vernizada de misterio que o historiador romano Plinio, O Velllo, sinalaría coma de fábula, é unha ruta onde os gaditanos terían un comercio moi beneficioso cos pobos atlánticos. Hoxe temos menos dúbidas sobre a identificación das Illa Cassitérides coas Illas Atlánticas galegas:
A falta de restos arqueolóxicos fenícios nas Illas Británicas contrasta cos recentes descubrimentos de restos de orixe fenicio na nosa terra; o descubrimento dun templo púnico en Punta do Muíño (Vigo), a aparición dun obelisco oferente dos fenicios na Illa de Toralla (Vigo), as imaxes de posibles barcos púnicos nos petróglifos de Laxe Auga de Cebros en Santa María de Oía, a aparición de ánforas fenicias na baía da Coruña, cerámica púnica no castro da Lanzada, no castro de Alobre (Ría de Arousa), no Castro de Elviña (A Coruña), no Castro de Neixón (Boiro) , cerámica púnica e neopúnica descubertas recentemente na praia do Areal (Vigo), fíbulas e placas de cinto do Castro de Torroso (Mos), restos de cerámica fenicia no castro de Castrovite (A Estrada), ...indican un intenso comercio dos púnicos cos pobos galaicos dende o século VII a.C. 
Imperio romano logo da conquista do territorio dos galaicos
O certo é que Galicia tiña estaño  en abundancia, uns anos antes o procónsul da provincia Ulterior, Publio Craso, obsesionado co misterio das Illas Cassitérides, emprendera unha expedición cara a futura Gallaecia, era o ano 96 a. C., non hai datos exactos da súa ruta, tampouco hai constancia de que Craso abandonara a península. O certo é que esta expedición cambiou o estatus social da familia Craso regresando a Roma inmensamente rico. Cesar era amigo de Marco Craso, fillo de Publio, esta amizade e a relación con armadores fenicios de Gadis (Cadiz), facilitarían a expedición de rapina de Cesar en Brigantium.
Máis outra operación militar anterior abriu o camiño a estas expedicións de saqueo:
Decimo Xuno Bruto, alcumado o Galaico, nas súas campañas de castigo en terras lusitanas do ano 137 a.C. chegará ata o río Limes, o actual Limia, aquí a tropa negouse a avanzar, consideraban que este era o lendario río Lethes (Esquecemento) -un dos cinco ríos que levaban ao mítico Reino de Hades (a morada dos mortos no mundo clásico)-, temían esquecer o seu nome, a súa patria....
A lenda segue viva nos nosos días; Miña nai meteume unha pedra na boca para que non perdese a memoria a primeira vez que tiven que atravesalo río Limia, relátalle un veciño de Loureses (Os Blancos, Ourense) á Marcianes Castro[6]. Na aldea de Buscalque (hoxe asolagada polo encoro de Lindoso) en Lobios, aínda no século XX, había unha barca encargada de cruzar o río Limia. Aos mortos -que  había que enterrar na igrexa de San Salvador de Manín- despois de pousar o cadaleito na barca, poñíanlle un anaco de pan no peito dicindo; Para pasar o río Xordán[7]. O río Xordán na mitoloxía galega é o río do mortos.
Recreación e Festa do Esquecemento
Decimo Bruto cruzou o río e chamou aos seus soldados polo nome, cruzaron o Limia, e continuaron a expedición, cruzaron o Minius (Miño), e chegaron ata a costa onde contemplaron con grande espanto a posta de sol no Atlántico, esta visión obrigou a Decimo Bruto a tomar a decisión do retorno, Floro (s. I – II d. C.)é moi explícito ao narrar o suceso;  ....non retirou os seus estandartes antes de descubrir, non sen certo medo e horror de sacrilexio, o Sol que cae no mar e o lume xurdido da auga.[8]
Diferentes historiadores gregos e romanos da antigüidade fixéronse eco deste feito histórico o que indica a enorme transcendencia do feito para a sociedade romana:
-          Salustio (s. I a. C.): Historias, 344
-          Estrabón (ss I a. C. – I d. C.): Xeografía, III, 3,4-5
-          Tito Livio (ss. I a. C. – I d. C.): Ab Urbe Condita, per 55
-          Papiro de Oxyrhynco
-          Apiano (s. I d. C.): Iberia, 73-74
-          Plutarco (ss. I-II d. C.): Cuestiones romanas, 34
-          Floro (ss I – II d. C.): Epítome de Tito Livio, I, 33, 12
-          Orosio (ss IV-V d. C.)
Deste suceso faise evidente que as costas da futura Gallaecia tiñan un halo de misterio, de respecto a algo mítico, algo extraordinario, infrahumano....Que as tropas romanas cresen que o río Limia era o Lethes, un dos ríos que levaban ao reino dos mortos, é que consideraban que estaban acercándose ao Reino dos Mortos, o Hades, a visión arrepiante para as tropas romanas da posta do Sol engulido polo océano certificoulles a proximidade do Hades, esta sería unha das razóns pola que Decimo Bruto, asombrado e consciente de cometer un sacrilexio ao chegar tan lonxe na súa expedición, ou quizais coaccionado por unha tropa amedrentada polas súas crenzas relixiosas, decide regresar a Roma.
Caronte, o barqueiro dos mortos
A proeza de internarse no país dos galaicos, considerado na antigüidade o Fin do Mundo(Finis Terrae), ou Reino dos Mortos, reportaríalle a Decimo un desfile triunfal polas rúas de Roma e o alcume de Gallaecus, o que derrotou aos galaicos.
Da invasión de Decimo á conquista da Gallaecia por Augusto pasarán preto de 120 anos. Se os romanos tiñan a certeza de que a futura Gallaecia era riquísima en estaño e ouro, por qué transcorreu tanto tempo?, pola súas xentes belicosas?, por tabú relixioso?,  por ser o Reino dos Mortos?. Quizáis unha mestura de todas fose a razón.
Ata sempre e bo proveito. anosahistoria1@gmail.com   

Bibliografía

MARCIANES CASTRO, M. O río do esquecemento. Identidade antropolóxica de Galicia. Edicións Xerais S.A. Vigo, 2003.
ALBERRO, M.     Os celtas da antiga Gallaecia, Editorial Toxosoutos, S.L. Noia, 2004
BALBOA SALGADO, A. Gallaecia nas fonte clásicas, USC. Compostela, 1996.
CHRISTOPHER S. MACKAY. El declive de la república romana. Editorial Ariel, Barcelona, 2010.



[1] Paulo Orosio descríbenos na Historiae adversum Paganos,cara o 415-417 d.C., a impresionante edificación que é o faro da cidade de Brigantia  : “Secundus angulus circium intendit, ubi Brigantia Gallaeciae civitas sita altissimum farum et inter pauca memorandi operis ad speculam Britanniae erigit”. No manuscrito Leabhar Gabhála (Libro das Invasións de Irlanda), aparece a cidade de Brigantia coma sede (en ou nas proximidades da Coruña), dos celtas goidélicos ou milesios. Os celtas da antiga Gallaecia, pax. 88.
[2] Mineral moi prezado na antigüidade, base co cobre do consistente bronce.
[3] Así eran chamados os fenicios polos romanos
[4] (…)Nel están primeiro os ártabros, aínda pobo celta, e logo os ástures.(…)Mela 3, 12-13

[6]Pax. 19. O río do esquecemento
[7]Pax. 44-45. Mitoloxía de Galiza
[8]Pax. 312. Revista Gallaecia, nº 20, ano 2001
↧
↧

Ánimas, A Compaña (que non ten nada de Santa) e as procesións de guerreiros mortos 1

September 19, 2013, 12:30 am
$
0
0


No maxín da nosa cultura popular existen dous mundos superpostos, os dous habitables; o mundo dos vivos e o mundo dos mortos, tanto vivos coma mortos poden acceder aos diferentes mundos. A noite do 31 de outubro, a noite do Samaín (Hallopwin nos EEUU), a noite de Defuntos no Medievo,.. é a noite máis doada para que os vivos pasen ao mundo dos mortos, e os mortos accedan ao mundo dos vivos, é o comezo do inverno, cando as portas do Alén ábrense, cando as ánimas dos devanceiros veñen visitarnos, cando prendemos o lume da lareira, as lumieiras,... para facer máis morna e festeira a noite...
 A nosa antropoloxía social, as tradicións, a arqueoloxía galega, mais as lendas célticas de Irlanda, Escocia, da Bretaña francesa, a mitoloxía xermánia (ollo!! os suevos -pobo xermánico-, no s. V, crearon o primeiro Reino da Gallaecia que durou case 200 anos) e a arqueoloxía céltica amosan unha serie de crenzas e ritos semellantes en torno á cultura da morte.
 Mandianes na súa obra Loureses[1]fai un exhaustivo estudio sobre o mundo da morte na zona da Limia que podemos facer extensible a toda Galicia:  
As ánimas son os mortos integrados na vida cotiá; poden camiñar, manifestarse e deixarse ver de cando en vez, poden coller unha vela na man ou pegarlle á xente. As ánimas están xeralmente vestidas de branco, como se viste aos nenos para bautizalos ou para enterralos…  As ánimas pódense enfadar o mesmo que os vivos.
As ánimas non son simplemente espíritos; as ánimas son verdadeiros mortos: unha ánima é un vivo que morreu e marchou para o outro mundo.
Capela das Ánimas, Compostela
Unha ánima é polo tanto unha persoa que pasou iso que se chama a morte, que non ten corpo, porque as ánimas poden atravesar os muros e mailas portas pechadas igual caos espíritos. Camiñan sempre polos camiños e polos carreiros dos vivos e van sempre polo medio, por iso moita xente camiña sempre polas beiras. Pódese dicir que as ánimas forman parte da comunidade, que viaxan e van ás peregrinacións o mesmo caos vivos. Cando isto ocorre, os habitantes da casa teñen que avisar ás ánimas da casa para iren xuntos.
As ánimas están no mundo, o outro mundo, que non é máis que un aspecto deste. As ánimas non poden atravesar os lindes da parroquia, nin os ríos eles sos, mais poden atravesalos coa axuda dun vivo.
Ás veces de noite queren atravesar un río, entón necesitan a alguén para levar a barca. A persoa que leva a barca non as ve, pero óeas. Cando a barca está chea de máis de ánimas pódese ir a pique; á volta é máis fácil traela porque non pesa. O mesmo pasaba na Bretaña no s. VI d.C., os pescadores podían ser sacados das súas camas polos mortos, ánimas que os obrigaban a levalos na súas embarcacións ata a Illa de Brittia (Britania), as ánimas non se vían pero os barcos apenas sobresaían do mar co peso[2]
As ánimas viven do lado do espazo non habitado, do lado non cultivado; os camiños son elementos de unión entre ámbolos espazos, utilizados por todos, polos vivos e polas ánimas.
Hai relatos que consideran que a Vía Láctea, Camiño de Santiago, Camiño de San André ou -en portugués- Estrada de Santiago, constitúe o lugar polo que se cre que descorren as ánimas -chamadas, en Portugal, alminhas- cara ao país dos mortos, supoñendo, polo tanto, na altura, o roteiro que conduce ao alén. As ánimas serían as estreliñas da constelación. A mitoloxía exipcia recolle que os seus mandatarios mortos eran as estrelas que brillaban na noite.
Outra crenza estendida é a convicción de que as ánimas ían, se querían, ao río Xordán, polo que se debía poñer un anaco de pan no peito, dentro do cadaleito[3].
Na cultura céltica e na Galicia a auga forma parte das portas do Mais Alá, as súas correntes dan vida e comunican co Alén. A muller preñada non pode comer froitos do mar, nin atravesar un río porque correría o risco de perdelo pequeno; pola contra, a muller que habitualmente o perdía debía facelo bautizar , ás doce da noite, nunha encrucillada formada por unha ponte e un río cando aínda o levaba no ventre. No relato da Viaxe de Bran, tanto el coma os seus homes embarcan ata a Illa das Mulleres (unha manifestación do Máis Alá Feliz céltico) no Atlántico, onde se deita o Sol, pero logo de visitar o outro mundo, xa non poderán regresar xamais ao mundo dos vivos.[4] O mesmo acontece na lenda de San Amaro
Barca solar dos mortos de Ramses VI
Tanto as ánimas que andan por libre, coma a procesión de mortos da Compaña non son almas en pena camiño do purgatorio, son mortos que viven no seu mundo onde os cemiterios, os camiños, as encrucilladas, as casas e as barcas son os espazos onde se relacionan cos vivos. Pese a que varios eruditos galegos e a igrexa no século XIX e XX, empeñáronse en presentar as ánimas do folclore galego coma almas en pena, nada máis lonxe da realidade, as manifestacións recollidas durante anos no rural galego dende o século XVI (pola Inquisición) ata hoxe, deixan claro que son simplemente mortos que nos visitan, algunhas veces para solicitarlle ou esixirlle aos vivos a realización dalgunha promesa, avisalos dalgún perigo, facer a visita de rigor á súa casa familiar nas noites de Santos e Noite Boa, o anuncio dunha morte ou facer mal por venganza.
Tódolos mortos pódense manifestar como ánimas. As ánimas teñen poderes extraordinarios.
Os vivos dan misas polo eterno descanso das ánimas, e as ánimas poden interceder ante Deus pola paz do mundo, pola saúde dos homes e dos animais, unha función que na antigüidade ostentaban os deuses do camiños, os deuses dos mortos. As relacións entre vivos e os mortos sempre son ambiguas; as ánimas fan ben aos vivos, pero tamén poden facer mal. Os mortos poden, polo tanto, ser propicios ou poden prexudicar aos vivos: poden afastar  do lugar as tronadas e as pestes, pero tamén as poden traer. Hai que estar sempre en boas relacións con elas.
Tamén é certo que a función das ánimas é ás veces a de seren gardas das tradicións, pero  o seu papel non é só ese. As ánimas son seres viventes e habitan na metade escondida do mundo. Entre as dúas partes do mundo hai un gran paralelismo e os intercambios son continuos. De aquí a familiaridade tranquila e serena que ten a morte para a xente de Loureses,[5]a mesma familiaridade que teñen as xentes do Gerês (Xurés portugués)[6], da Illa de Ons[7],..  da nosa Galicia rural en xeral ata ben pouco.
A antropoloxía social na nosa terra descúbrenos as crenzas de que as ánimas viven entre nós e ás veces producen funestas consecuencias aos vivos. O mal do aire, a sombra, o enganido, son enfermidades que só as meigas ou sabias poden curar,son enfermidades  provocadas polo aire do defunto, por iso os nenos non poden asistir aos velorios nin aos enterros[8]. Tanto a sombra coma o enganido só afecta aos cativos, o mal do aire cólleno nenos e adultos, para evitalo, tódolos que van velo morto, bendíceno co ramo de loureiro mollado en auga bendita[9].
Mais o mal do aire, que pode afectar a todos por igual, é o único perigoso, e pode ser unha vinganza do morto, ou o medo do morto a enfrontar o camiño do Outro Mundo. Para apartar esa ánima do corpo do vivo hai que botar man de alguén que saiba como indicarlle o camiño do Outro Mundo á ánima para iso a meiga ou sabia precisa da axuda da divindade. E eiquí vén o abraiante; os ritos máxicos;
· Ritual da comarca do Xallas: Pódese realizar nunha encrucillada de camiños, a unha hora que non pase xente, mellor de noite, ou en calquera recuncho da eira da casa. Si se elixe este último lugar, faise cun pau unha roda no chan e no medio da roda debúxase unha cruz cós brazos cara ós catro ventos[10] (a cruz solar).
· Ritual de Cee. Faise un círculo no chan e no medio do círculo unha cruz (de novo a cruz solar). Enriba da cruz unha tella con herbas de San Xoán e do Santísimo (herbas coas que se adorna o camiño que segue a procesión do Corpus), unhas ramiñas de loureiro e unha pingotas de auga bendita, logo de pasar por riba da tella facendo a cruz, parándose e dicindo a oración nos catro puntos, e así ata nove veces. A curandeira di:
Defuntiños todos,
de todo este contorno,
do mar e da terra,
sacádelle o aire do morto
a esta criatura
e darllo do vivo,
que o do vivo dá respiro
e o do morto non dá conforto,…..
Despois de tres Padre Nuestros bótanse na tella nove bicos de loureiroque foran recollidos en domingo antes de sair o sol. E o doente irá pasando por riba da tella do mesmo xeito nove veces, e mentres a que saca o aire di outra oración:
Loureiro que non fostes plantado,
quítalle o aire a este meniño,
de vivos e de mortos e de condenados[11]

É significativo, no primeiro rito, o lugar escollido para sintonizar a comunicación co Máis Alá; a encrucillada(a Igrexa tivo que cristianizalas cos cruceiros), as encrucilladas son uns dos lugares por onde acceden ao mundo dos vivos os deuses dos camiños[12]e os habitantes do outro mundo (as ánimas). Non obstante se non é nunha encrucillada a sabia ou meiga traza a cruz solar para invocar aos defuntiños todos (¡non hai cousa máis profana!). Mais, todo hai que dicilo, estes ritos están recollidos no antigo territorio do pobo castrexo dos Célticos Supertamarcos, o territorio medieval de Célticos, sen dúbida, a cultura céltica, eiquí, foi moito máis teimuda.
As ánimas, os defuntiños, pois, son eses seres do outro mundo que nos axudan e amparan ante a enfermidade que algún deles pode provocar.
Atrevémonos a pensar que séculos antes da cristianización, o druída ou sacerdotisa(antecesora da meiga) invocaría ao deus dos mortos, (en troques dos modernos defuntiños) o ritual pouco variaría en esencia; o número nove (número con caste céltica) que está presente en tódolos ritos contra o mal do aire, as ramas de loureiro, as augas, e as oracións con sabor profano, acércanos a rituais precristiáns.

Continuará...

[1]Pax. 20 en diante. O río do esquecemento
[2]Pax. 51. Santos e barcos de pedra
[3]Pax. 43. Mitoloxía de Galiza.
[4]Pax. 83-84. Mitos Celtas. Miranda Jane Green.
[5] Pax. 167-172 Loureses
[6]Em Companhia da Morte. Documental de Eduardo Maragoto, João Aveledo e Vanessa Vilaverde
[7] Pax. 148 en diante. Creencias y tradiciones de los pescadores gallegos, británicos y bretones
[8]Pax. 107-112. Brujería, estructura social y simbolismo en Galicia. C. Lisón Tolosana
[9]Pax. 145. Loureses.
[10]Pax. 173. O Outro Mundo na cultura popular galega. Manuel Quintáns Suárez.
[11]Pax. 189-190. O Outro Mundo na cultura popular galega. Manuel Quintáns Suárez.
[12]A divindade Bran, Breo Beo, Brenus, Breogán, Bandua?… é o deus dos camiños e dos mortos na mitoloxía celta,segundo o profesor Bermejo, agóchase tralas aras dedicadas aos Lares Viales, os deuses romanos dos camiños (verémolo máis adiante)
↧

Ánimas, A Compaña (que non ten nada de Santa) e as procesións de guerreiros mortos 2

September 24, 2013, 1:11 am
$
0
0

A compaña, O Acompañamento, As da noite, Estadea, Ensamio, Estandaíña, Hoste, Antaruxada, Rolda,…

Vén de...

Hai que dicir, antes de nada, que a Santa Compaña, nome pseudo erudito e cristianizado da Compaña, non ten nada de santa, a Santa Compaña é unha denominación que non ten base científica, foi froito da precipitación dalgún ilustrado da época e do intento de asimilación pola Igrexa dunha tradición de sabor pagán. A ninguén que" viu" a Compaña se lle escoitará referirse a ela con esa expresión "santificada".
O Acompañamento, como tamén se chama a Compaña na Illa de Ons e o Xurés, era unha procesión de mortos do que non había que temer nestes lares, traían o anuncio da morte dun vivo, algo normal e natural na vida da xente.
Alonso Romero, nos anos 70, vive unha tempada na Illa de Ons e recolle estas inesquecibles testemuñas sobre o Acompañamento;  Aquí na illa mírase o Acompañamento moitas veces…, comenta Eugenia Otero, unha veciña de Ons; Dábame gusto mirar pra ela. Daba o ceo mirala!.
Eugenia dicía isto sobre a Compaña:
"A Compaña hai que vixiala de noite. Pola lus xa se conoce. A lus é encarnada coma o lume. Ela ven alta de todo, enriba de todo o mundo. Esa lumbrera é a Compaña. Da un alumbrado  que se mira como agora o día: míranse os toxos , o monte millor ca o que se mira agora. E despois desta lus ven outra pero máis pequena e baixiña: é unha lus branca, e despois ven todo o Acompañamento. Ven xente de toda a clase: pequena, grande, neniños pequerrechiños, cans… Van vestidos como nós. Míranse andar pola beira do mar na praia de Melide. Van caladiños. E moitos portan a caixa de defuntos, e detrás deles sigue outra lus branca. E a Compaña deixa a caixa diante da casa onde vai morrer alguén. Aquí na illa mírase o Acompañamento moitas veces".

Illas Ons
O seu irmán comenta:  "A xente da Compaña mírase como si foran vivos, e máis se escoita ruído como se foran campaniñas. A Compaña ven voando e a estrela ponse na praia e empézase a ver xente que vai detrás da lus"[1].
A xente que di ver a Compaña está plenamente convencida de que realmente a viron, non hai falsidade no que din porque o cren con certeza absoluta[2].
A compaña soe saír os venres o día de Venus.
Mandianes fala da Compaña que a escasos 30 quilómetros do Xurés coñécese polo nome de As da noite;
"As da noite" son o grupo de ánimas da aldea ou da parroquia. Levántanse do cemiterio, entran na igrexa e saen recorrer a parroquia organizadas en procesión. Un vivo vai na cabeza da procesión cunha cruz (o da cruz). O vivo que vai á cabeza recibe ordes. "As da noite" páranse nas encrucilladas para comer e invitar aos vivos que pasan. É mellor non aceptar, senón hai que seguir con elas. Hai que ter un anaco de pan no peto por se o invitan a un. Cando se sente vir ás ánimas, haise que poñer á beira do camiño e deixalas pasar, sen se mover. "Unha vez, un home quitoulle a unha ánima que ía na procesión unha vela que levaba na man e tivo que esperar deica o día seguinte para devolverlla no mesmo sitio, porque as ánimas atacan aos que lles rouban as velas".
Na zona portuguesa veciña do Xurés, en Castro Laboreiro, a Compaña chámase Acompañamento, aparécese cando vai morrer alguén, só algunhas persoas o ven. Os cans, animal do outro mundo, tamén os ventan e ouvean ou ladran a morto cando senten a súa presenza.
"As da noite" van vestidas cun lenzo branco e cos pes descalzos. Fan ruído coma o aire, rezan e cada unha leva unha vela acendida na man. Se as ánimas chegan de súpeto, haise que tirar ao chan, coa boca contra a terra, ou facer un círculo no chan e meterse alí dentro pechando os puños.
Xa vimos como o círculo protéxenos ao illarnos. Ao tirarse un a terra péchanse os orificios do corpo que son as vías de entrada do alento (espirito), impídese así ás ánimas de nos facer entrar un alento ou espírito pola boca. ….de noite convén camiñar cos brazos cruzados, "porque as ánimas sempre andan buscando a quen lle dar a cruz, pero se un ten os brazos cruzados no poden facer nada".
As da noite visitan as casas onde vai morrer alguén pronto; pero ninguén sabe por onde entran, nin sequera o vivo da cruz. Unha vez o que levaba a cruz colleu un anaco de xiz e sinalou a casa onde entraran as ánimas. Ao día seguinte foi mirar e encontrou a casa sinalada. Uns días despois morreu un da casa.
O que leva a cruz non pode faltar da procesión; aínda que estea lonxe do lugar ou da parroquia ten que vir cando saen as da noite en procesión. Un home de Loureses que levaba a cruz marchou traballar a Castela; volvía tódalas noites para levar a cruz na procesión das da noite. Deixaba o seu corpo e o seu espirito e viña en procesión. O que leva a cruz ten que lla entregar a outro vivo se quere desfacerse dela. Ninguén a quere, porque o da cruz ponse fraco e non ten descanso. Pódese dar a cruz a unha cadela negra e a cadela irá a tódalas procesións das da noite.
Os vivos ademais de ver a Compaña poden escoitala, en Ons un home que ía de noite para casa, escoitou unha campañina, non fixo caso e seguiu andado máis adiante atopou unha caixa de difuntos.. un fulano da Compaña díxolle que por alí non podía pasar, aos tres días morreu a muller que vivía na casa[3]


Continuará....

[1] Pax. 148. Creencias y tradiciones de los pescadores gallegos, británicos y bretones
[2]Pax. 150. Creencias y tradiciones de los pescadores gallegos, británicos y bretones
[3]Pax. 153. Creencias y tradiciones de los pescadores gallegos, británicos y bretones
↧

Ánimas, A Compaña (que non ten nada de Santa) e as procesións de guerreiros mortos e 3

October 11, 2013, 1:41 am
$
0
0

As orixes da Compaña

Parece indubidable que a nosa cultura da morte contén elementos antiquísimos; a cabaza imitando unha cabeza cortada, os ritos para evitar os males dos mortos, as ánimas, A Compaña..., máis que se oculta tras estas manifestacións culturais?, de onde ven a esencia que sostiñan estas crenzas?, por qué estes ritos?.

Tradicións e mitoloxía célticas

O equivalente da Compaña en Irlanda é o Fairy Host, nas rexións altas de Escocia chámase Sluagh (significa xente, compañía, exército), e no País de Gales; Toili[1]
A Compaña, á que os campesiños do norte de Escocia denominan Sluagh, din que a compoñen os espíritos das persoas mortas, e que a veces vese voando ou camiñando coma os vivos[2]
En Irlanda,  fronte a costa de Munster, seica nas noites de lúa as almas dos mortos pódense ver sobre as rocas do Illote de Skellig, en dirección da mítica Terra da Xuventude.
A mitoloxía irlandesa fálanos da Fairy Host (do Outro Mundo) ,coma a Compaña,  aparécese na casa de alguén que vai morrer o cal pasa formar parte da hoste. Tamén en relatos irlandeses dise que algunhas persoas viron a hoste.
No relato A aventura de Nera escrito sobre o s. VIII, os side (membros da Fairy Host) relaciónanse cos vivos, axúdanse mutuamente de distintas formas para conseguir os seus fins; pero tamén pódense facer dano unhas aos outros.Son dous mundos coetáneos, reais; aínda que separados pola fronteira da morte. A entrada a este mundo sitúase sempre nos dolmens. Procopio, no século VI, relata que os habitantes de Armórica (Bretaña) -patria de Asterix e Obelix- crían que os mortos reuníanse determinadas noites á beira do mar para que os pescadores os levasen en embarcacións ata a illa do Máis Alá, a que chamaban Brittia (Britania), os pescadores eran sacados das súas casas e obrigados a remar en embarcacións onde non se vía a ninguén pero se oía a voz do que mandaba, e pronunciaba os nomes dos que debían desembarcar nunha illa (a escena recorda o Mito de Caronte, o barqueiro dos mortos gregos), isto acontecía no Fisterre bretón en La Pointe du Raz.
A Barca de Dante nos infernos. Delacroix
En Ferrol recolleuse hai anos un relato popular sobre a Compaña que se embarca nunha buceta para poder cruzala ría. Contan que a Compaña tiña o seu cuartel xeral no Illote de Noro (NE de Salvora) ou no alto do monte de Curro e da Galleira (tamén en Sálvora). [3]. En Noalla (Sanxenxo) din que a Compaña penetra no mar camiñando sobre as augas[4].
Os Sluagh foron descritos no folclore gaélico-escocés coma a hoste dos mortos non perdoados, os máis tremendos e impresionantes de todos os seres sobrenaturais de Escocia. Soen ser vistas de noite, rodeada coma a Compaña de brillantes luces, xeralmente voan ou escorregan case a ras de terra. Igualiño ca nosa terra, só aqueles que posúen the second sight (especie de ultra-visión), poden ver a Sluagh, estes o que ven, ás veces, é o preludio do funeral dalgún veciño. Se algún camiñante é sorprendido pola procesión da Sluagh, pode ser obrigado a seguir con eles en contra da súa vontade ata a madrugada, cando é abandonado en calquera lugar.[5]

No simbolismo céltico atopamos escenas de procesións de mortos que confirman as referencias da mitoloxía céltica, no interior do Caldeiro de Gundestrup[6](atopado no norte de Dinamarca na Idade de Ferro) de indiscutible influencia céltica, observamos a representación da procesión de guerreiros que camiñan cara o can (animal que sintoniza coa morte), presidindo a secuencia, unha gran figura, o deus dos mortos, encárgase de introducir no caldeiro aos guerreiros mortos que regresan á batalla reconvertidos en guerreiros a cabalo, unha serpe (animal asociado co mundo de ultratumba) precede á procesión de cabaleiros onde  o primeiro xinete ten un casco decorado cun corvo. Ambas escenas están separadas pola árbore da vida signo de resurrección (de tanta importancia na relixión xermana e cristiana).
Escena do Caldeiro de Gundestrup
Na lenda galesa da irmá de Bran, Branwen, descríbese o caldeiro máxico irlandés de Bran O Bendito: dito caldeiro pode devolver a vida aos guerreiros de novo se son cociñados nel durante a noite. Os soldados levántanse, de novo, tan fortes como antes de morrer, mais perderon a fala -signo inequívoco  de que aínda están mortos-.[7]
Na Diadema de Ribadeo ou Mones[8]-datada como o Caldeiro de Gundestrup nos .S. I-II a.C.-, outra vez, aparece o caldeiro da resurrección levado por guerreiros paxaro nun ambiente acuático, as armas neste caso son puramente galaicas(cascos, puñais, lanzas e caetra) é outra escena da viaxe ao Outro Mundo. A diadema pertenceu, sen dúbida, a un destacado membro da comunidade castrexa, un dirixente que guiaba aos seus guerreiros á batalla, ao triunfo ou ao Máis Alá céltico.
O guerreiro celta non teme á morte, sabe que vai a un mundo máxico, cheo de praceres, por iso son feroces no combate, por iso algunhas confrarías de guerreiros loitan nus, só coa pel tatuada e as súas armas. Iso si, o guerreiro debe preservar a súa cabeza sen ela non poderá acceder ao Alén.
A forma de paxaro que adopta a alma despois da morte era tamén unha crenza moi estendida nas Illas Hébridas (Escocia). Pero tamén entre os bretóns[9]

Diadema de Ribadeo
Unha extrapolación que sacamos destas escenas é a destacada relación dos córvidos cos guerreiros célticos, unha conexión que se funde coa morte e o outro mundo, o corvo Bran acompaña ao Deus pancéltico Lug, dous corvos son os axudantes inseparables do deus xermánico Wodan (o Odín nórdico). O casco do guerreiro celta de Ciumesti (Rumanía) cun corvo coas alas despregadas na súa parte superior, atopado nunha necrópole, segue o modelo do casco de guerreiros do Caldeiro de Gundestrup, ou dos homes paxaro da Diadema de Ribadeo, segue o patrón que atopamos no Meniño da Pedra de Formigoso (A Mezquita) ao pe do castro do mesmo nome, figura moi semellante á do dolmen da Casota do Paramo (Boiro), ou aos dous guerreiros da rocha 3 da Vermelhosa no portugués Val da Foz Côa, recollidos estes casos nun intrigante artigo de Manuel Gago.

Morte de Cuchulainn
As cornexas e os corvos están, especialmente, asociados coa morte debido a súa plumaxe negra e a que comen prea. Os corvos e as cornexas eran símbolos importantes na iconografía pagá europea, pero parece que aquí (mundo celta) estiveron relacionadas con deidades benefactoras, coma Nantosuelta, Epona e deuses da curación, tal vez consideradas coma profetas da boa fortuna[10]. Unha corneja (da familia dos córvidos) é o animal preeiro representación da deusa Morrigan ou Badhh  que leva ao outro mundo ao heroe irlandés Cuchulainn no relato do Ulster. Coma veremos máis adiante, as valquirias xermanas, tamén disfrazábanse de corvos e aguias para escoller aos guerreiros mortos en combate que logo transportaban ao Valhala, o mundo dos mortos dos seguidores de Wodan (o Odín escandinavo).
Casco de Ciumesti
Mais, non nos salgamos do sendeiro da Compaña:

Mitoloxía e tradicións xermánicas

A cultura dos pobos xermánicos teñen moitas semellanzas coa céltica, por algo foron pobos veciños durante séculos. A máxima divindade dos xermanos é Wodán, na súa forma escandinava (Odín), na súa forma inglesa (Woden) significa furor sagrado. Wodan é o rei dos deuses, o gran mago-druída, deus do sol do día e do sol da noite, deus dos guerreiros e deus dunha parte dos mortos, é o deus correspondente ao Zeus dos gregos, o Xúpiter dos romanos, o Dagda celta dos irlandeses, o Lug entre galos e  galaico-lusitanos[11]. O pobo suevo (un dos pobos xermánicos) ocupou a Gallaecia nos comezos do século V, a súa pegada na toponimia, nas tradicións e folclore galego é notoria, non en van o Reino Suevo da Gallaecia durou case 200 anos. Séculos máis tarde, os guerreiros de Odín voltarán á nosa terra, dende o século IX ata o XII, as incursións viquingas deixarán a súas pegadas de expolio e furor, mais esa é outra historia.
Na mitoloxía xermánica os mortos tamén seguen vivindo entre os vivos, Enrique Bernárdez fálanos dunha montaña sagrada en Islandia onde vivían os mortos: Estes lugares soen estar preto da morada dos vivos, próximos á granxa, ao poboado. Unha parte da familia está viva e habita en casas; outra está morta e a súa casa é a tumba, o monte sagrado ou o cemiterio[12].Un poema heroico, O Segundo Canto de Helgi, fálanos do acontecido trala morte de este. Enterrárono nun túmulo, mais á noite seguinte unha escrava da esposa foi alí e viu a Helgi cabalgando cara o túmulo con outros homes, a escrava pregúntalle a Helgi se está desvariando e este contéstalle que non. Os mortos enterrados no seno da familia, aínda se comunican cos seus seres queridos durante un tempo[13].
Odín (Wodan)
Ata ben pouco tiñamos exemplos semellantes na nosa terra. Mais como pasa coas ánimas, tamén hai mortos pouco amigables na mitoloxía xermana; Thórólf (Lobo de Thor) morre de noite despois de discutir cos seus parentes e veciños, logo de sepultalo a gran profundidade, o espirito de  Thórólf empezou a aparecerse, o bo home convertérase en draugr (morto vivinte); morren un pastor, algunhas ovellas… Thórólfaparéceselle a miúdo á viúva que acaba morrendo a consecuencia das aparicións. Thórólf chegou a devastar o val e moitos dos que morreron foron vistos máis tarde na súa compaña[14]. 
Outro detalle curioso que coincide coa profilaxes ante a morte; Alguén morto en lugar infrecuente dentro da casa debe saír dela por calquera sitio que non sexa a porta, normalmente rompendo a parede. Deste xeito, o posible draugr non sabería por onde volver a entrar[15]. Na nosa terra, débense tapar todos os orificios do cadáver para que o alento ou espírito non volva ao corpo, tamén, logo de facer o rito para sacar o meigallo, ou para combater o mal do aire dun defunto, débese volver por un camiño diferente ao de ida.
Os celtas crían na inmortalidade da alma[16]. Na cultura céltica, a través da mitoloxía irlandesa, sabemos do sid, , significa paz, é coas Illas Marabillosas ou Illas das Mulleres,..   o Alén, o Outro Mundo. As mámoas son a súa porta de entrada, no sid moran os mortos máis os antigos habitantes de Irlanda; os Fomoré e os Tuatha De Danann[17]. Na nosa terra nas mámoas e castros viven os mouros, os antigos habitantes de Galicia. No Samaín as portas do sid ábrense e é posible a comunicación entre os vivos e os habitantes do Alén. Igualiño que na noite de Santos na nosa terra.
Hermerico, primeiro rei suevo da Gallaecia
Os xermanos, coma os seus veciños célticos, crían nalgunha especie de viaxe ao Máis Alá. Dende a Idade de Bronce conservamos restos de barcos e carros nas tumbas de quen debeu ser en vida persoa destacada.
Os mortos podían ir basicamente aos seguintes sitios:
- Ao Valhala, os guerreiros consagrados a Odín (Wodan) e pertencentes á aristocracia.
- A deusa Freya encargábase da outra metade en combate, aos que transportaba ao Fólkvang, onde tamén ían, probablemente, algunhas mulleres novas.
-  A Helían os que morrían de vellez ou enfermidade, así como os nenos; ao mesmo tempo, o morto podía seguir vivindo na tumba, ou nun lugar chamado Helgafel.
O Valhalaé o Alén xermánico dos guerreiros einheriargobernados directamente por Odín (Wodan ).
O Valhalaé un inmenso palacio de muros resplandecentes, del flúen unha vintena de ríos. Tan grande é que ten cinco centenares e catro decenas de portas. Ante a gran sala, cuxo teito está cuberto con escudos dourados,  atópase a árbore dorado Glasir. Para acceder ao Valhala tiñas que estar consagrado a Odín e a ferida de lanza, arma de Odín (igual que a do céltico Lug) debía de formar parte de calquera ritual relacionado con estas sociedades e podía facerse incluso, despois da morte. Grandes heroes e reis que eran amigos de Odín atopan a morte en combate porque o deus quere telos a seu carón, aínda que eles confiaban na súa protección para sobrevivir á loita.
As valquirias, disfrazadas de corvos e aguias, elixen aos guerreiros durante o combate, sobre todo aos que miran cara o ceo. Elas mesmas os reciben ante as portas do Valhala e lle ofrecen unha bebida, seguramente hidromel (bebida antiquísima duns 13 º de alcohol resultado da fermentación dunha mestura de auga e mel). Unha vez no Vahala son as valquirias as encargadas de servir aos guerreiros, o ocio destes son os mesmos que en vida, aínda que ao tratarse agora dun mundo sobrenatural as feridas curan axiña[18].
Valhala

Ao pazo de Fólkvang (Prado das Xentes) a deusa Freya levaba os guerreiros mortos en combate, os campesiños mortos na loita coma bos soldados. Freya é a deusa da fertilidade, do amor, o sexo e a morte, pode converterse en paxaro, ou en xeral, cambiar de forma. Esta relación das deusas da fertilidade coa morte existe en tódalas partes e dende os tempos máis antigos[19]
Entre os elementos chamánicos do paganismo escandinavo está a posibilidade de falar cos mortos para conseguir información, e en algún caso, nárrannos viaxes ao Máis Alá.
Os xermanos, coma tantos outros pobos, pensaban que a outra vida era unha simple variante desta, do xeito que, unha vez mortas, as persoas seguían facendo o mesmo que antes aínda que dalgunha forma  especial, rara; por exemplo, un guerreiro podía morrer cada noite en combate e ao día seguinte estar tan contento e dedicado á bebida. I é que nos mundos sobrenaturais as cousas son iguais no esencial, aínda que hai algunhas que na nosa vida terreal son imposibles[20].
Os ritos funarios dos xermanos é variado; inhumación, cremación e enterramentos en barco.
A imaxe do barco vén da Idade de Bronce, simboliza a viaxe ao Máis Alá. Coma os celtas os xermanos crían no poder das augas para o camiño ao Máis Alá.
A Cacería Salvaxe

Na Idade Media, dende Alemania espallouse polas aldeas do norte, oeste e centro de Europa o que se chamou a Cacería Salvaxe, era unha procesión de mortos, algúns a cabalos, cans e cervos que percorrían as noites anunciando unha futura catástrofe, como unha praga, unha guerra, ou a morte daquel que mirara a procesión. Críase que estaba liderada por unha persoaxe histórica ou lendaria, segundo a zona onde se aparecía, podía ser comandada por Teodorico O Grande, Carlomagno, o rei Arturo, o deus guerreiro céltico Nuada ou o mesmísimo Wodan (Odín).
Varios autores ven na Valhala de Wodan a orixe da Cacería Salvaxe, tamén hai quen pensa que a nosa Compaña ten un percorrido semellante á Cacería Salvaxe e que ben puidera  ser unha das súas orixes. Pese a que  a nosa Compaña non ten ese carácter bélico e monteiro da Cacería Salvaxe (a nosa Compaña é moito máis pacífica, ata ofrece pan aos vivos -ollo non llo collades!!-) o paso do tempo puido acougar o seu espírito guerrilleiro.

Conclusións:

O culto aos mortos en Galicia é unha constante dende tempos inmemoriais, os monumentos megalíticos, como observamos, agachaban uns ritos relacionados coas divindades do Alén. As estatuíñas e ídolos das mámoas de Dombate, de Parbuxeira, da Cova da Moura..., amosan vestixios destas crenzas xa no Neolítico.
O pobo galaico gardou na súa memoria colectiva, dende tempos remotos, a concepción da morte que a relixión dos pobos habitantes da Gallaecia (a cultura megalítica, a céltica, a sueva,..) promulgou cunhas características semellantes:
Os mortos seguían con nós en ese mundo paralelo e marabilloso.
As procesións de guerreiros mortos é unha constante no imaginario do Alén entre os pobos célticos e xermanos que se desliza ata o medievo.
A visión da Compaña é un feito indiscutible entre as xentes de todo o territorio que conformou o Reino da Gallaecia.
Tres animais ventan e guíannos ante a morte; o can, a serpe e o corvo.
Entre eles o corvo é quen ten máis sona na relación coa morte, anuncia a morte, guía aos moribundos, os corvos son os ollos da divindade da morte, na relixión céltica a propia divindade disfrázase ou transfórmase en corvo para conseguir o seu obxectivo.
A igrexa cristianizou o concepto das ánimas -dos mortos viventes- cargándolle o castigo de penar ata conseguir o perdón divino e o seu descanso cristián. A cultura popular, aínda hoxe en día, desminte esa falsa teoría, as ánimas son os mortos, teñen poderes extraordinarios, son coma nós, vós e malos, e viven na parte da parroquia non habitada, sen máis, é unha cousa natural coma a vida mesma.
É por iso que no Samaín (o fin de ano céltico) -a noite de Santos- hai que aproveitar que as follas comezan a morrer, as castañas a caer e as portas do Alén ábrense para festexar cos nosos defuntiños a boa vida de aquí e de acolá.

Ata sempre e bo proveito, anosahistoria1@gmail.com

Bibliografía
MARCIANES CASTRO, M. O río do esquecemento. Identidade antropolóxica de Galicia. Edicións Xerais S.A. Vigo, 2003.
ALBERRO, M.     Os celtas da antiga Gallaecia, Editorial Toxosoutos, S.L. Noia, 2004

BALBOA SALGADO, A. Gallaecia nas fonte clásicas, USC. Compostela, 1996.
MADIANES CASTRO, M. Loureses. Antropoloxía dunha parroquia galega. Editorial Galaxia, Vigo, 1984.
TARRÍO FERNÁNDEZ, J. A. Cultura, educación e tradicións populares en Galicia, Ediciós do Castro, Vigo, 1989.

BERNÁRDEZ SANCHIS, E. Los mitos germánicos, Alianza Editorial, S.A. Madrid, 2002.
BALBOA SALGADO, A. A Galicia Celta, Edicións Lóstrego. Santiago de Compostela, 2007.
BALBOA SALGADO, A. A relixión, Edicións Lóstrego, Santiago de Compostela, 2002.
 LISÓN TOLOSANA, C. Brujería, estructura social y simbolismo en Galicia. Akal Editor, Madrid, 1983.
DUMÉZIL, G. Los dioses de los germanos, Siglo Veintiuno Editores, S.A. México, 1973.
VÍTOR VAQUEIRO. Mitoloxía de Galiza, Editorial Galaxia, 2011.
LÓPEZ PEREIRA, X.E. Cultura, relixión e supersticións na Galicia sueva, Universidade da Coruña, 1996.
ALONSO ROMERO, R. Creencias y tradiciones de los pescadores gallegos, británicos y bretones, Consellería de Pesca, Marisqueo e Acuicultura, Compostela, 1996.
EDUARDO MARAGOTO, JOÃO AVELEDO e VANESSA VILAVERDE, Em companhia da morte, DVD, Filmes de Bonaval. Compostela, 2011.
GREEN, MIRANDA JANE. Mitos celtas.Ediciones Akal, Madrid, 2001


[1]Pax. 106. Os celtas da antiga Gallaecia
[2]Pax. 152 Creencias y tradiciones de los pescadores gallegos, británicos y bretones
[3]Pax. 162. Creencias y tradiciones de los pescadores gallegos, británicos y bretones
[4] Pax 167 Creencias y tradiciones de los pescadores gallegos, británicos y bretones
[5]Pax. 107. Os Celtas da antiga Gallaecia
[6]Pax. 84 e ss. A Relixión.
[7] Pax. 87. Mitos Celtas. Miranda Jane Green
[8] Pax. 89 e ss. A Relixión
[9]Pax. 166 Creencias y tradiciones de los pescadores gallegos, británicos y bretones
[10]Pax. 66. Mitos Celtas. Miranda Jane Green
[11]P. 54 Los dioses de los germanos, Georges Dumézil
[12]Pax. 79. Los mitos germánicos
[13]Pax79. Los mitos germánicos
[14] Pax. 81. Los mitos germánicos
[15] Pax. 81. Los mitos germánicos
[16]Pax. 78. A Galicia Celta. A relixión.
[17]Pax. 79 A Galicia Celta. A relixión
[18]Pax87. Los mitos germánicos
[19]Pax. 177. Los mitos germánicos
[20]Pax. 82-84. Los mito germánicos
[21]Pax. 113-114 Los mitos germánicos
↧

Camiño Portugués e templarios. Caldas de Reis

June 10, 2014, 3:58 pm
$
0
0
Ponte romana da Baxe en Segade (Caldas de Reis)
No seu interese por crear unha rede de comunicación que vertebrara a rica (ouro e estaño, sobre todo) e indómita Gallaecia, os romanos construíron, nos primeiros anos da conquista, a Via XIX ( de Bracara Augusta, a actual Braga, a Asturica Augusta, Astorga). Varias mansións facían de centros de avituallamento e núcleos de control da administración imperial romana, entre elas algúns núcleos de poboación recoñecibles hoxe en día; Bracara Augusta (Braga, Portugal), Tude(Tui), Aquis Celenis (Caldas de Reis), Iria Flavia, Lucus Augusti (Lugo)…
Torre da Raíña Urraca en Caldas de Reis

Na Alta Idade Media, a Vía XIX, en boa parte do seu trazado, converterase nos dous principais camiños de acceso a Compostela; o Camiño Primitivo dende Lugo e o Camiño Portugués dende Braga. Restos desta Via XIX atopáronse no Lombo da Maceira antes de chegar á capela de San Amaro (Concello de Barro) no Camiño Portugués. As pontes romanas do río Bermaña e a da Baxe (as dúas do século I) en Caldas de Reis son tamén parte da Vía XIX. Unha dedicatoria aos Lares Viales (deuses dos camiños galaicos-romanos) foi atopada tamén en Caldas.

En Caldas de Reis os romanos construíron a mansión de Aqvis Celenis, este nome vén dado polas augas sulfuradas cloruro-sódicas hipertermais (seica indicadas para afeccións respiratorias, dermatolóxicas, reumatismos e de relaxación) dos dous mananciais que brotan aos pes do río Umia que se atopaban no territorio castrexo dos cilenos.
Fonte das Burgas, no seu entorno apareceron as aras adicadas ao Deus Edovio
No entorno do manancial da ribeira norte do río, na Fonte das Burgas, apareceron dúas aras dedicadas ao deus Edovio (unha delas en paradoiro descoñecido), deus que adoraba a treba castrexa dos cilenos. Os romanos sabedores tamén das propiedades destas augas, estableceron a súa mansión a carón delas.
Co paso dos anos a nobreza galaica continuará beneficiándose da posición estratéxica e termal da vila de Caldas, as saudables augas do deus Edovio atraerán á raiña Urraca…
A poucos metros deste manancial atopábase a torre(derrubada no s. XIX para construír a igrexa do Sto. Tomé) da Raíña Dona Urraca, nai de Afonso VII o Emperador, nado en Caldas de Reis no 1105 (de aí o nome de Caldas, polas augas termais, e Reis, por ser vila de nacemento de Afonso VII) que con 7 anos foi consagrado e proclamado Rei de Galicia na catedral de Santiago de Compostela polo Arcebispo Xelmírez e por Pedro Froilaz, Conde de Trava, no 1111, o fillo deste, Fernando Pérez de Traba (o impulsor da Orde do Temple en Galicia) será o preceptor do fillo de Afonso VII, Fernando II rei de Galicia e León que está enterrado no Panteón Real da Catedral de Santiago. Estes persoeiros deixarían a súa pegada nas terras de Caldas;
Cruz templaria na fachada oeste de Santa Maria de Caldas
Antes de chegar a Caldas dende Pontevedra atópase a curiosa igrexa de Santa María de Caldas, edificada para repoñer outra primitiva, seica, destruida por Almanzor. A reconstrucción foi feita por etapas, a máis antigua, de estilo románico, con ábside rectangular e porta principal de finais do s. XII (período durante o que reina Fernando II) con agnus dei (o año ou cordero de deus, ou sexa Cristo) no tímpano, este elemento escultórico é típico das igrexas templarias, así como, as cruces patadas salpicadas pola fachada. No muro interior norte atópanse os restos dun baldaquino oxival gótico do siglo XV, primeira representación en Galicia do descubrimento de América.
Pero volvendo aos signos templarios, a qué se deben?, Javier A. Rey no seu traballo; Los Templarios y el Cabildo de Santiago despexa dúbidas:
Nun Libro de Tenencias da Catedral de Santiago do 1460?[1],  aparecen as tenzas que foron da Orde do Temple (a teença dos beens que foron da Ordeen do Tenple) na comarca de Caldas e arredores.
Na zona sur de Caldas de Reis os templarios posuían bens en Portas, Lantaño, Valiñas, Paradela e Romai, un pouco máis ao este continuaban por Arcos da Condesa, Lamas e Laxe, formando unha especie de semicírculo en torno a Caldas, seguindo o curso do Umia[2]. 
Agnus Dei na porta principal de Santa María de Caldas
Son na súa maioría viñedos, leiras e casais (granxas de freires). O documento fálanos dunhas viñas a cabo da yglesia de Santa María de Caldas: a o freyre do viño desta viña o terço, os templarios levarían a terceira parte do viño, cousa que non estaba mal paga[3], os documentos indican claramente unha notoria actividade vinícola no sur de Caldas e Arcos da Condesa en terras propiedade dos templarios, proba evidente, ademais, da importancia da vila de Caldas na época medieval. 
Os templarios eran os monxes armados defensores da cristiandade máis organizados da época, a súa misión fundamental era protexer os lugares santos, Compostela, onde repousaban os restos do Apostolo Sant Iacubus era un deles, o Temple ofrecía acubillo e protección aos peregrinos nos seus casais e igrexas (sobre 25 na comarca de Caldas) que se atopaban nos camiños que levaban a Compostela. A súa infraestructura económica facía deles os productores, comerciantes e banqueiros máis prósperos dos séculos XII e XIII.
As cruces templarias e o agnus dei na portada de Santa María de Caldas amosan parte do poder da Orde do Temple na comarca no século XII. E quen sabe?, quizais as negociacións entre o Temple, Afonso VII, Arcebispo Xelmírez e Fernández Pérez de Traba foron trazadas entre os seus muros.



[1]Pax. 759 Los templarios y el Cabildo de Santiago. A tenza do Temple. Las Órdenes Militares en la Península Ibérica, Ediciones de la Universidad de Castilla-La Mancha. Murcia, 2000.
[2]Pax 760. Los templarios y el Cabildo de Santiago. A tenza do Temple. Las Órdenes Militares en la Península Ibérica, Ediciones de la Universidad de Castilla-La Mancha. Murcia, 2000
[3]Pax 762. Los templarios y el Cabildo de Santiago. A tenza do Temple. Las Órdenes Militares en la Península Ibérica, Ediciones de la Universidad de Castilla-La Mancha. Murcia, 2000

↧
↧

Camiño Portugués e templarios. Iria Flavia

February 13, 2015, 2:41 am
$
0
0

Estela funeraria de dous escravos
do centurión Audasius Maximus
da Lexión X Gemina atopada
en Caldas de Reis
O camiño portugués segue o mesmo trazado que a Via XIX romana dende Caldas onde na Rúa Real apareceu un miliario dedicado a Constantino I indicando a ruta cara Iria Flavia. Dúas estelas funerarias de escravos dun centurión e a doutro lexionario, corroboran que a LegioX[1] encargouse, entre outras, da conquista do territorío castrexo e da construcción desta VIA XIX nesas terras. A ara adicada a Mercurio, o deus romano dos comerciantes e camiñantes, atopada nunha parede dunha casa, protexería aos seus devotos na súa  andaina. 

O camiño continúa por Carracedo, onde Rey Souto no seu traballo sobre as tenzas do Temple sitúa propiedades dos templarios. Orixinariamente románica, a igrexa de Santa Mariña de Carracedo (de autoría descoñecida) foi lugar de descanso e oración para os peregrinos no medievo. 
Cruz patada desbastada na porta principal de Sta. Mª de Xanzá
Seguindo a carreteira N-550, en Magariños, logo de pasar Bronllo, a Vía XIX proseguía cara Xanzá (Valga) onde na Eirexe aparece impoñente ante nós Santa María de Xanzá. A ruta moderna do camiño portugués desvíase un pouco antes no Pino cara San Miguel de Valga (s. XVIII), máis é evidente que ata ben entrada a Idade Moderna o camiñante facía parada na igrexa de Xanzá do século XII. A súa desbastada cruz templaria da porta principal, indícanos que foi templo dos Cabaleiros do Temple como se recolle no Libro de Tenencias da Catedral de Santiago do 1460[2], estes tiñan dereito de presentación en Xanzá (dereito delegado para nomear párroco e cobrar tributos).

Santa María de Xanzá

 Nesta parroquia os templarios tiñan o dereito de cobro de parte das quadras ; estas, coma as define un dos Libros de Constituciones da catedral, eran unha "mensuram legitimam et antiquam" pola que se miden as tercias nas que, despois de recollido, divídese o dezmo das parroquias: un terzo pertencía ao arcebispo, outro ao cura e un terceiro á fábrica da igrexa, isto en xeral; pero ás veces, esa tercia episcopal era cobrada por outras institucións relixiosas, como sucedía no caso de Xanzá polos templarios ; iten a a dita ordeen do Tenple de renta en cada huun ano na yglesia de Santa María de Jaançe tres libras de branquas (branca: moéda de prata e cobre dos s. XIV-XV).


Pía Bautismal de Sta. Mª de Xanzá

Ara dos Lares Viales San Xulián
de Requeixo (Pontecesures)

O Camiño continuaría coincidindo coa VIA XIX ata o Castro Cesuris ( Pontecesures) ao seu carón atópase San Xulián de Requeixo. No ano 1918, nas obras de demolición e reforma da capela do S. XII (3a),  atopáronse seis restos de aras romanas; unha dedicada aos Lares Viales(de novo os deuses dos camiños protexendo ao viaxeiro)  -hoxe desaparecida- e outra consagrada a Xúpiter (o máis grande dos deuses romanos e deus oficial do Imperio). O templo de San Xulián de Requeixo construíse sobre un lugar sagrado posiblemente romanizado coa chegada das lexións. Diferentes autores indican que foi construído por Xelmirez ou na época do arcebispo, atopase ao pe da VIA XIX e está consagrado a San Xulián un dos santos máis venerados polos templarios logo da Santa María e Xoan Bautista[3b].


En Pontecesures, Claudio, emperador romano, ordenaría construír o porto de Iria (algo máis tarde chamada Iria Flavia) e a ponte sobre o Ulla (hoxe totalmente reformada, aínda pasa o tráfico rodado por ela). Seguramente no Monte do Porto ( Porto de Pontecesures) -onde apareceron moedas romanas e restos arqueolóxicos que  indican unha poboación romana de índole portuaria- atracarían barcos de grande calado mentres que o porto do río Sar en Padrón estaría reservado a embarcacións pequenas.

Iria conformase como núcleo romanizado sobre o I. d. C. Sería na súa fundación unha mansio romana destinada a avituallamento das tropas e mercancías. A súa posición xeoestratéxica (río Ulla-Sar e VIA XIX - saída de Lucus Augusti ao mar) e a riqueza mineral que baixa polas augas do Ulla dende terras do Deza e a zona de Arzúa (estaño e ouro aluvial) fan de el un enclave de suma importancia para o Imperio[4]. Estelas funerarias, pequenos bronces de escasa calidade, moedas romanas, cerámicas sigillatas tardías, vidros, cerámicas locais pintadas, de verniz vermello.., son testemuña dunha ocupación romana ininterrompida  ata o século V d. C.[5]

Réplica do Pedrón (ara de Neptuno) no Santiaguiño
do Monte

Na igrexa de Santiago de Padrón (que dende o S. IX pasou por varias reformas), debaixo do altar, atópase o Pedrón, ara romana dedicada a Neptuno que deu nome ao municipio de Padrón. Segundo a tradición xacobea, a este pedrón amarrouse a barca de pedra que trouxo de volta a Gallaecia os restos do Apóstolo Iacobus.

Santiago - sempre segundo a tradición- estivera evanxelizando estas terras de teimudos castrexos anos antes do seu regreso e martirio en Xerusalén. Predica no entorno pagán das rocas de Santiaguiño do Monte durante anos intentando converter aos nativos coporos de Iria. Na súa teima por trocar os ritos dos autóctonos nas rocas de Santiaguiño do Monte  sofre a persecución dos airados pagáns,
Santiago abre os tres ocos nas rocas ( Inferno, Purgatorio e Ceo) para escapar da ira indíxena.   Incitado por unha muller pagá para que demostre o valor da súa relixión golpea unha roca co seu bastón tres veces e fai manar auga; a Fonte Santa de Santiaguiño.

A roca cristianizouse con cruces gravadas, a colocación dun Sant Iago sentado sobre un pedestal e unha cruz que xa existía no XVII.
Enriba da fonte edificarase a capela de Santiaguiño, suponse que románica xa que no século  XV o canónico Gregorio comezará a súa reconstrución. 


Fonte Santa de tres canos en Santiaguiño do Monte

Nas Memorias do Cardeal Jerónimo del Hoyo de finais do s.XVI relata o canónico que por aqueles buracos pasaban os peregrinos mais non cría verosímil que os que estivesen en pecado mortal non podían pasar como aseguraban algúns lugareños. Describe tamén a pedra que facía de cama do Apóstolo máis arriba[6]. O Cardeal desconfía dalgunhas crenzas populares pero non lle quita veracidade a que foi o lugar onde predicou o santo Iacobus.
Segundo o etnógrafo Antonio Fraguas antano, moitas parellas deitábanse nas pedras sagradas co propósito de ter familia[7]


As augas da fonte por suposto teñen propiedades purificadoras, na véspera de San Xoán débese recoller para mesturalas coas herbas, é a auga de San Xoán que nos purifica e nos libra dos malos espíritos. Castellá Ferrer que peregrinou a Santiaguiño do Monte no 1604, escribe sobre o poder curativo das augas da fonte santa de Santiaguiño, que cura diversas enfermidades, sobre todo as calenturas (febre), como acto probatorio; a el mesmo curouno dunha grande dor de estómago que lle pasou ao instante[8].


Santiago diante das entradas do Outro Mundo en Santiaguiño

Os ritos que a tradición conserva sobre as rocas do Santiaguiño do Monte son elocuentes; os peregrinos han subir rezando e de xeonllos polos chanzos pasando entre os ocos das rocas. Tamén di a tradición popular que se non se fai este rito de vivo, hai que facelo de morto. É a mesma indicación que se lle fai aos romeiros do norte de Portugal para visitar o Sepulcro de Santiago, ou aos peregrinos de San André  de Teixido, é o mesmo que se di en Irlanda sobre o illote de Tech Duinn (Casa de Donn) o deus dos mortos irlandés[9].
As portas abertas nas rocas de Santiaguiño teñen cristianizados tamén os seus nomes, que a tradición indique que son as portas doutros mundos recórdanos a Portalen do Monte do Seixo de Cerdedo[10], que na noite de Tódolos Santos (a noite máxica do Samain) a xente accedía pola porta megalítica dende o leste cara oeste para deixar ofrendas (pan, viño, velas…) aos defuntos, é unha porta do Máis Alá que se abre nesa data sinalada.

Pías ou cazoletas aos pes de Santiago en Santiaguiño do Monte

No Santiaguiño os ritos serían semellantes, estarían relacionados cunha divindade condutora  na vida e na morte. O poder máxico das rocas é ben coñecido dende a prehistoria,eran símbolo de perennidade, inmobilidade, enerxía e forza.

En todos os ritos que nos mostra o folclore galaico relacionados coas formacións pétreas repítense os cultos de fertilidade e os funerarios, a cama pétrea de San Guillerme de Fisterra, a Pena Furada de Coirós, O Portalen de Cerdedo.. Santiaguiño sería un espazo sagrado pagán de grande sona na comarca ao que acudían moitos devotos daquelas divindades do Alén. Que todo un apóstolo de Cristo dedicara tanto tempo e traballo para virar os ritos pagáns que se facían  no Monte de Santiaguiño, é síntoma da forza con que estaban arraigados na poboación.

Estelas galaico-romanas atopadas en Iria Flavia dedicadas aos Deuses Manes
Foto do libro El mundo de los muertos en Galicia
Nas excavacións arqueolóxicas realizadas en Iria Flavia apareceron cinco estelas funerarias galaico-romanas dedicadas aos Deuses Manes (deuses dos mortos), todas teñen a lúa crecente na súa parte superior, tres delas presentan tres arcos de medio punto debaixo da lúa[11], unha delas leva o nome de Cambavius do céltico kambo - "curvo, torto". A lúa crecente respondería á crenza (crenza que asimilarían os celtas galos e os desta terra) estendida pola Grecia e Roma antiga de que as almas subirían á lúa, logo de que os mortos cruzaran as portas do Alén simbolizadas polos arcos de medio punto[12], son as portas do Hades, o reino dos mortos, estas aparecen en moitas estelas funerarias galaico-romanas, tamén nas estelas de Donón, no Castro do Monte do Facho (Cangas) dedicadas ao Deus Lar Breo.
As entradas nas rocas do Monte de Santiaguiño serían esas portas do Alén simbolizadas polas arquerías das estelas funerarias, onde se celebrarían os ritos de agradecemento e petición aos deuses dos camiños ou dos mortos, nun entorno onde as augas máxicas purificarían aos devotos castrexos[13] antes de traspasalas portas do Máis Alá, á semellanza do aseo que facían os peregrinos medievais das súas partes máis pudorosas no río de Lavacolla (hidrónimo ben expresivo...) antes de chegar á casa de deus en Compostela. 
   
Cruz patada na fachada de Sta. Mª de Iria
Porta de Santa María A Maior Iria Flávia,
á dereita cruz céltica lobulada inscrita nun círculo
 No 1095 trasládase a sede episcopal a Santiago. Este feito non debeu ser moi coñecido na cristiandade; no 1147, ano da Segunda Cruzada contra o Islam, un continxente de cruzados ingleses, flamencos, alemáns e normandos embarcaron en Dartmouth (Inglaterra) para combater e peregrinar nas terras de Palestina, esa expedición (que conquistará Lisboa) atracou na Coruña, moi posiblemente no Burgo do Faro (das máis antigas e importantes bailías da Orde do Temple). Un cruzado anglo-saxón narra a peregrinación por terras galegas; A civitas Hyrie está cerca, que agora chámase Padrón, e é sede episcopal. Ten un porto fecundo con moito pescado diferente[14], a cidade de Iria aínda está considerada sede episcopal no 1147, os peregrinos-cruzados visitaron Iria pero parece que non chegaron a Santiago, cousa ben rara, tres razóns poden se dar para explicalo; o escaso tempo (xa arriaran en Oviedo, Viveiro, A Coruña, e Tambre), a consideración de Iria como sede espiscopal e a existencia dunha coñecida infraestrutura de acollida para os peregrinos (posiblemente templaria).  
Fernando II rei de Galicia e León

E moi posible que a esta expedición se sumase  o conde de Traba, Fernando Pérez de Traba (no 1128, na súa estancia en Portugal coa raiña Teresa doaran varias posesións aos templarios) foi o impulsor da Orde do Temple en Galicia e cruzado en Palestina neses anos do 1147 ao 1148 e do 1154 ao 1155.
Co traslado da sede episcopal a Santiago, Santa María a Maior de Iria Flavia languidecería a favor da vila de Padrón. As diferentes cruces célticas e patadas espalladas pola fachada da Santa María de Iria, parecen ser testemuña dun pasado templario. 
As posesións da Orde do Temple en Carracedo e na cercana Xanzá no camiño portugués e as excelentes relacións co Conde de Traba  que é preceptor do Rei de Galicia e León Fernando II (rei que concede no 1164 o Foro a Padrón, e que ten coma un dos seus asesores reais o Mestre Guido da Guarda , mestre templario que acompaña ao rei bastantes años, figurando entre os confirmantes de numerosos documentos do monarca, entre eles algún tan importante como o tratado firmado con Alfonso VIII en Medina de Rioseco o 21 de marzo de 1181, no que se establecían as fronteiras entre os reinos de Galicia-León e Castela[15]) debuxan un escenario propicio para os intereses da Orde do Temple na vila de Padrón no século XII.
Moeda de Fernando II, contén a imaxe máis antiga da translatio do Apóstolo
A sona de Padrón -berce da tradición xacobea- como importante núcleo relixioso, portuario e lugar de peregrinación atraerían loxicamente á Orde do Temple para o coidado da ex-colexiata de Iria, protección dos peregrinos a cristianización dos ritos pagáns do seu entorno. 
Boeno e claro está para os seus negocios, que para iso eran os mellores banqueiros da época.

Ata sempre e bo proveito, anosahistoria1@gmail.com



[1]http://www.viasatlanticas.depo.es/documentos/Guia_senderista%20_po.pdf e pax. 167 Corpus de Inscripcións romanas de Galicia.
[2]Pax. 764. Los templarios y el Cabildo de Santiago: A tenza do Temple
(3a) Pax. 231. Corpus de Inscripcións romanas de Galicia.
[3b] http://ruc.udc.es/bitstream/2183/11563/2/MirazSeco_Violeta_TD_2013.pdf Camiño inglés e templarios
[4]pax. 254 Padrón, Iria...
[5]pax. 264 Padrón, Iria..
[6]pax. 62. Padrón, Iria y las tradiciones jacobeas
[7]Pax. 28. Leyendas y milagros del Camino de Santiago
[8]Pax. 28. Leyendas y milagros del Camino de Santiago
[9]Pax. 8. El mundo de los muertos en Galicia y en el folklore del occidente europeo
[11] Pax. 14. Religiones indígenas en la Hispania Romana. Antigua, Historia y Arqueología de las Civilizaciones. Jose María Blázquez
[12] Pax. 74 El mundo de los muertos en Galicia y en el folklore del occidente europeo

[13]É posible que as pías que se ven na roca sobre a que se atopa a imaxe de Santiago fora a recéptora da auga santa para os ritos de purificación, na Portalen as Augas do Ceo recollidas nas súas pías teñen propiedades purificadoras
[14]Pax.104. LA PEREGRINACIÓN MARÍTIMA. EL CAMINO INGLÉS DESDE LA RÍA DE FERROL EN LA BAJA EDAD MEDIA.http://ruc.udc.es/bitstream/2183/11563/2/MirazSeco_Violeta_TD_2013.pdf
[15] Pax. 18.Panorámica de la Orden del Temple en la corona de Galicia-Castilla-León http://www.institutodemer.es/articulos/TEMPLARIOS.pdf

Bibliografía
* MARIÑO FERRO X.R. Leyendas y milagros del Camino de Santiago, Ellago Ediciones S.L.. Vilaboa (Pontevedra), 2010.
* ALONSO ROMERO F. El mundo de los muertos en Galicia y en el folklore del occidente europeo, Editorial Agce, S.L. Vigo. 2009.
* VARIOS. Padrón, Iria y las tradiciones jacobeas, Xunta de Galicia, Santiago de Compostela, 2004.
* REY SOUTO J. A. Los templarios y el Cabildo de Santiago: A Tenza do Temple. Las ordenes militares en la península ibérica. Volumén I. Edad Media, Ediciones de la Universidad de Castilla La Mancha, Murcia, 2000.
*PEREIRA MARTÍNEZ C. Panorámica de la Orden del Temple en la corona de Galicia-Castilla-León, http://www.institutodemer.es/articulos/TEMPLARIOS.pdf 
* BLÁZQUEZ J.M. Religiones indígenas en la Hispania Romana. Antigua, Historia y Arqueología de las Civilizaciones.
* PEREIRA MENAUT G. Corpus de Inscripcións romanas de Galicia, Consello da Cultura Galega. Santiago de Compostela, 1994
↧

Lares Viales, os deuses dos camiños. Santa Cruz de Fragoso unha encrucillada ancestral

March 22, 2015, 4:31 pm
$
0
0
Cruceiro de Santa Cruz de Xeve

Dedicado á Torroeirade Fragoso por eses inesquecibles anos da infancia


Logo da conquista romana da Galicia a finais do século I a.C. o Imperio romano pon en marcha a súa maquinaria de explotación de recursos minerais e de control das zonas conquistadas. Os primeiros pasos serán a creación dunha rede viaria para o transporte de metais e avituallamento, e a pacificación das trebas castrexas. Parte fundamental da pacificación da poboación castrexa será a asimilación e aculturación[1]dos costumes e crenzas castrexas por parte da relixión romana. 
Ara aos Lares Viales de Catoira
No Museo de Pontevedra

Ara aos Lares Viales de Silva, Pol
No Museo do Castro de Viladonga
A relixión castrexa, coma a romana, era unha relixión politeísta (adoraban a varios deuses). A arqueoloxía amósanos as pegadas dos deuses pagáns adorados polos castrexos na antiga Gallaecia; Lug, Cohvetena, Navia, Coso, Bandua, Reve, Edovio, Breo, Veo, as Matres, etc.., mais, como nos di Balboa moitas divindades veneradas en Gallaecia como os Lares Viales, as Ninfas, Marte ou Xupiter agochan outras anteriores castrexas.
Os Lares Viales, deuses dos camiños, son un claro exemplo de divindades castrexas ocultas baixo unha toga romana.

Ara aos Lares Viales de Graba, Silleda
No Museo de Pontevedra
A presencia de altares dos Lares Viales son case exclusiva da Gallaecia. Das 44 aras dedicadas aos Lares Viales atopadas no Imperio Romano, 36 aras apareceron na Gallaecia destas 27 no Conventus Lucensis só 5 no Conventus Bracarensis e 4 no Asturum , ademais, hai unha en Álava, dúas na Rioxa, unha en Clunia (Burgos) unha en Segobriga (Cuenca),unha en Alicante e unha en Granada. No resto do Imperio só unha na Dacia, dúas en Italia, unha na Galia e unha en Mauritania.

Varios autores (S. Lambrino, F. Acuña Castroviejo, J. Alarcâo, R. Etienne e G. Fabre) subscriben a teoría de que os Lares son divindades latinas que chegarían á Gallaecia dende Roma no comezo do século II d.C. servindo de medio de unión e coma mecanismo de asimilación de deuses castrexos. Deste xeito produciríase un proceso de sincretismo[2] entre a relixión romana e a relixión indíxena que transcorrería dende o final da conquista romana no ano 19 a.C. e finais do século II d.C. cando aparecen as figuras dos Lares Viales[3].
Ara aos Lares Viales de Adro Vello, San Vicente do Mar
Foto cedida polo Dr. José Carro Otero, o seu custodio.

J.C. Bermejo no seu traballo sobre os deuses dos camiños súmase á hipótese destes autores; co culto aos Lares Viales pasamos dunha sociedade céltica a outra de tipo céltico-romano, sendo por tanto este culto: unha etapa no camiño cara unha romanización total e cara a transformación da súa mentalidade.

O Lares Viales son pois, eses deuses dos camiños aos que adoraban e pedían protección sobrenatural os galaico-romanos nas súas viaxes, a súa existencia na nosa terra aparece no fondo da prehistoria.
Ante a falta de información nos textos antigos sobre a natureza destes deuses viais, Bermejo fai un estudio comparativo das calidades e ritos divinospresentes nos deuses dos camiños da antigüidade:
Ara aos Lares Viales de Castrofeito, O Pino.
Na Facultade de Historia da Universidade de Santiago

 As da deusa grega dos camiños Hécate que se representaba con tres cabezas e que entre outras cousas é protectora dos mortos, creadora da maxia e dadora da fecundidade, aínda que tamén actúa coma protectora da casa e profiláctica contra a enfermidade [4]. As do Mercurio galo, deus dos camiños, dos comerciantes, deus tamén dador da fecundidade[5]. E as do deus grego Hermes, representado polas catro ou tres cabezas nas encrucilladas, onde os seus devotos seguidores deitaban pedras no seu milladoiro. Protector da entrada na casa e no outro mundo, patrón de comerciantes e viaxeiros, mago, músico, filósofo[6](estas últimas calidades, tamén están documentadas no deus céltico Lug) e deus multiplicador do gando[7]. Tamén  o deus célticoBran, Brannos, Brennus, Breo, Breogán,... protexe aos membros das sociedades célticas no seu periplo cara o Máis Alá, ten características semellantes ao deus Hermes[8].  
Milladoiro cristianizado no camiño de San André de Teixido
San Martiño de Dumio (515 - 579 d. C.), bispo de Braga, na súa obra De Correctione Rusticorum, menciona as prácticas rituais dos rústicos galegos que quere correxír ; "¿Velaquí qué clase de promesa e de profesión de fe tendes en Deus?... Pois acendede velas xunto ás pedras, ás árbores, ás fontes… así como de deitar pedras nas encrucilladas en honor de Mercurio(recordemos que Mercurio está relacionado co Lug galo[9]) Qué outra cousa é senón o culto ao diaño?...[10]
Mapa dos milladoiros nos camiños a
Compostela de Fernando López Alsina

San André no Cruceiro de Santa Cruz
Coa práctica de deixar pedras[11] nas encrucilladas na honra da divindade dos camiños San Martiño non ía ter sorte; os amilladoiros ou milladoiros son eses montículos de pedras[12] que formaban os camiñantes e logo os peregrinos na súa viaxe cara o santuario da súa salvación eterna. Chamados tamén humilliatorios ou miñadoirosestán documentados dende a Alta Idade Media (sete había nos camiños que entraban en Santiago)[13] , segundo Monteagudo, ata ben pouco, había 23 amilladoiros no camiño antigo de San André de Teixido, e outros moitos en Cedeira, Cesuras, Trasanquelos, Sobrado dos Monxes, Melide, Mouche, Vío,  había un enorme en San Cristovo das Viñas (A Coruña)[14], aínda temos vivos os da ruta de peregrinación á San André deTeixido. Pouco a pouco estes milladoiros foron substituídos por cruceiros e petos de ánimas.[15]

Estes amilladoiros coa súa función funeraria tamén se atopan na Serra do Geres (norte Portugal) e na Europa céltica; Bretaña francesa, País de Gales, Escocia, Irlanda onde reciben o nome de cairn, segundo Almagro[16] , este nome viría da raiz céltica ker, cabeza cúspide.
Mapa correxido dos Lares Viales na Península Ibérica de
Isabel Portela Filgueiras

Este factor de conexión coa divindade dos camiños que ten a encrucillada, dáse na Bretaña, Escocia, Gales, Irlanda, norte de Portugal e Galicia, países célticos, por iso é nestes países onde aparecen os cruceiros. Nos anos 30 Castelao cos seus traballos das Cruces de Pedra na Bretaña e Cruces de Pedra na Galiza ilústranos sobre esas divindades ocultas ;



O culto dos camiños xa se esvaeu na memoria das xentes, pero é posíbel que en ningunha banda do mundo garden as encrucilladas un arume de misterio tan punxente como na nosa terra e nos demais países celtas. As remanencias do culto vial teñen, de seguro, un orixe autóctono, aínda que os nosos deuses morreran asoballados polos números romanos. As calzadas militares de Roma enguliron a vida dos camiños galegos e por eles entrou a morte con roupaxes diferentes.
Castelao. As Cruces de Pedra na Galiza .

Bermejo busca no folklore galaico a pista que lle poida indicar as características dos Lares Viales[17], atopa nos estudios de Taboada Chivite sobre as encrucilladas a conexión daqueles deuses dos camiños co deus grego dos camiños  Hermés. Para a nosa cultura popular é na encrucillada onde se producen o contacto co Alén, onde se paran os enterros para rogar polo defunto, onde as choronas ofrecen viandas aos presentes, onde se enterran aos nenos sen bautizar….
Mapa correxido e ampliado dos camiños medievais no Val do Lérez
do libro Los Caminos medievales de Galicia
Deuses dos Camiños en Santa Cruz de Fragoso

Ara aos Lares Viales
de Santa Cruz de Fragoso.
No Museo de Pontevedra
No ano 1897, Juan Silva da casa da Canliña, Santa Cruz de Xeve (Pontevedra), entrega á Sociedade Arqueolóxica de Pontevedra unha ara romana dedicada aos Lares Viales. Angel Silva o seu tataravó mercara a Igrexa Vella de Santa Cruz de Fragoso ao Cabildo da Catedral de Santiago, na segunda metade do século XVII, seguramente por mediación do párroco rector Argüelles de San André de Xeve.
A ara ten 75 cm de alto, 27 cm de ancho e 10 cm de groso. Moi desgastada, cortada na parte superior - perdeu parte do texto- e desbastada no lado dereito e no esquerdo cara atrás. Datada no fin do século II principios do III d. C.
Segundo lectura (moi borrosa e de interpretación insegura) de Sampedro, a inscripción do altar pon:

L ARIB V / S V(ialibvs)P(vella)/ AR(am) P(ossvit)/ L(ibens) M(erito)
Puella[18]  puxo este altar aos Lares Viales gustosa e merecidamente

A ara romana foi atopada, sen dúbida, na hoxe desaparecida Igrexa Vella de Santa Cruz no proceso de demolición da mesma. No entorno da igrexa había unha necrópole, varios sartegos atópanse na Canliña, polo que era o antigo cemiterio de Fragoso, e sería, seguramente, tamén igrexa bautismal. 
Vistas do Val do Lérez dende o lugar onde se atopaba a
Igrexa Vella de Santa Cruz de Fragoso 

Da igrexa de Santa Cruz de Fragoso ( hoxe chamada Santa Cruz, a secas) temos novas polo vago recordo dos veciños de Fragoso que oíran falar dunha vella capela na Canliña, pola documentación notarial e eclesiástica dos séculos XV e XVI e pola catalogación de patrimonio do POXUM do Concello de Pontevedra (ver mapa clicando aquí).

 No XVI a igrexa estaba abandonada segundo se extrae dun documento notarial da cesión do foro da igrexa e casal de Santa Cruz de Fragoso (neste documento de 1586[19] con grafía gótica e en castelán aparece o topónimo Xebe[20] con x e b) atopado no arquivo parroquial de San André de Xeve, polo seu párroco rector Herminio Sande Lado.

Esa igrexa era unha freguesía que aportaba, entre os anos 1485 - 1488, mil marabedís aos Reis Católicos e ao Papa como pago da taxa coñecida polo nome de subsidio. Moitos máis que a outra igrexa desaparecida de San André de Xeve, Santa María de Gatomorto que aportaba 333 e moitos menos que a de San Andrés que aportaba 4000 marabedís (ver documento clicando aquí).
Veigas de Alén en Santa Cruz cara ao río Lérez

A Igrexa Vella de Santa Crus de Fragoso (segundo a grafía dun documento notarial de 1433 -ver documento clicando aquí-), estaba asentada nun suave outeiro, orientada ao sol nacente, na encrucillada que unía os camiños ancestrais que viñan de Verdozido, de Tenoyro, de Morania (Moraña), do Castro do Valo (Ponte Bora), de Pontevedra e de Campolameiro. Son camiños que na Idade Media aínda seguen acollendo todo o rodar de mercancías da zona.

Son camiños que poñían en comunicación os castros do entorno:

Verducido dende o Outeiro do Castro. En primeira linea
o Castro do Gabian
O camiño Verducido tiraba cara o noroeste polas inmediacións da Capela de San Roque -onde no seu entorno atopáronse moedas do imperio romano-, Verducido, Castro Gabian e dende a ladeira este do Outeiro do Castro continuaría cara o noroeste para enlazar coa Via XIX en San Amaro.

O lendario Castro Maúnzo
O camiño de Moraña subía cara o norte pasando polo Castro Maúnzo, cruzaba a villae medieval de Fonte[21] (Os Fontás) e seguiría o mesmo trazado da carreteira EP0018 ata Moraña.

O camiño de Tenorio, baixaba cara o río Lérez polas Veigas de Alén[22] cruzaba o río nos pasos ou poldras de Porta Pía e subía ata o castro de Tenorio.

O camiño de Castro do Valo ía ata Filgueira polo camiño romano, cruzaría o río nas pontes de Bora (onde enlazaba co camiño que viña de Tenorio cara Pontevedra) e seguía cara Castro do Valo.
Val do Lérez, Fragoso á esquerda

O camiño de Pontevedra-Campolameiro que viña dende Pontevedra vadeando o río no Couso, á altura da capela de San Roque ía en linea recta ata Santa Cruz desde onde seguía ata Fragoso e de alí cruzaría o río en Porta Parada cara o castro do Coto de Rodela en Parada para vadear o río de novo  en Porta Mirón e subir ao castro de Redonde, continuaría ata Campolameiro seguindo a ruta dos petróglifos polo Castro das Cerdeiras de Santa Maryna das Fragas, o Castro de Penalba[23] -onde posiblemente pasaba unha vía que viña de Aquae Flaviae Chaves, Portugal  e tiraba cara Aquis Celenis (Caldas de Reis)- e seguiría cara o este por Parada, o castro de San Isidro do Monte para cruzar en Pedre en dirección Cerdedo. Este camiño sería a ruta por onde baixaba o estaño do Monte Seixo (onde se atopa a Portalén) cara ao val de Lérez e Pontevedra. Ao pe do Monte Seixo atópase o lugar de Cavenca, Bouza Brey documentou a aparición dunha ara votiva romana na remodelación da Capela do Salvador de Cavenca [23b].

A Era Contemporanea trouxo para a parroquia de Xeve a carreteira PO-223,  que co seu trazado máis ao norte da antiga igrexa de Santa Cruz, fai esmorecer e esquecer a vella ruta. Hoxe en día, Santa Cruz de Xeve está representada polo cruceiro ao pe desta carreteira provincial, dista uns 300 metros do lugar onde se


Capela e cruceiro de San Roque 
atopaba a Igrexa Vella. De coidada talla pode que fora obra do maestro Cendón, segundo algúns veciños o cruceiro de Santa Cruz é o que estaba diante da capela de San Roque, costeado polo rector Argüelles[24] a finais do século XVII, ten a Xesús crucificado e a Piedade na cruz, a San André coa cruz en aspa nunha fornela e a Santiago sen barba ou a San Roque sen can noutra?.

Que aparecera unha ara dedicada aos Lares Viales  na igrexa vella de Santa Cruz indicaría a existencia dunha anterior construción romana, poida que un templo pero seguramente unha villae que faría a función de control dos diferentes camiños da comarca, Alsina indica que moitos propietarios de villae romanos constrúen igrexas rurais dentro do territorio da parroquia antiga (…) e cun clérigo que a atende e administra.[25]

Santa Cruz de Fragoso é un caso semellante ao doutras igrexas prerrománicas e románicas con necrópole onde se atoparon aras votivas dedicadas aos Lares Viales; Santa María de Caldas, San Xulián de Requeixo, Adro Vello (San Vicente do Mar)…  son claros exemplos de continuidade de ocupación aló menos dende o século I. d. C. A cercanía dos ríos ou do mar tamén é un distintivo común a eles, por algo a auga é un elemento purificador e detránsito cara o Alén.
Calzada romana en Filgueira. Xeve

Mais as trebas castrexas non construían nas encrucilladas, nelas atópanse as portas do Alén, do Máis Alá, son os lugares onde os indíxenas fan as súas rogativas ao deus dos camiños, (Lug, Bandua, Bran, Breo, Breogán..) a divindade que guía no camiño da vida e da morte, é onde se forman os milladoiros coas pedras das ánimas.

Os romanos, non obstante, aproveitarán a posición estratéxica  das encrucilladas para instalar as súas villae e mansio. Dende elas controlarán o territorio castrexo. Coa asimilación dos deuses dos camiños castrexos polos Lares Viales o imperio romaniza os ritos sagrados castrexos e erixen  altares a esas divindades en templos e nas villae, é un xeito necesario para cumprir coa divindade indíxena por invadir eses lugares divinos, por iso alguén (muller ou home) dos galaico-romanos de Fragoso consagraron a ara aos Lares Viales, para agradecerlles a súa protección nas súas viaxes e no futuro Máis Alá. Esta ara está rota na súa parte superior por iso non ten os focus ou buraquiños (a maioría tiñan tres) típicos destes altares, neles queimaban follas de loureiro ou outras plantas para facer os ritos de petición de favores divinos.

Posible miliario romano en Filgueira, Xeve
A partir do século IV d.C., será a Igrexa quen faga esa tarefa de asimilación dos ritos anteriores, neste caso romanos, coa conversión do emperador romano ConstantinoI ao cristianismo, os antigos cultos deixan de ser oficiais e prodúcese unha lenta absorción dos rituais e divindades da  relixión politeísta polo cristianismo, Prisciliano  será quen poña a andar ese proceso de cristianización en Galicia, as elites das cidades e terratenentes do rural seguirán maioritariamente as súas proclamas.

A advocación a Santa Cruz parece sinalar que o establecemento da igrexa vella en Santa Cruz de Fragoso vería de ben atrás no tempo.
A tradición da Santa Cruz ten a súa raíz na invención da recuperación por Santa Helena -nai do primeiro emperador cristiano Constantino I- da cruz onde Xesús fora crucificado.

A festividade da Santa Cruz, Vera Cruz ou Cruz de Maio, que se festexa o 3 de maio, tentou  reemplazar a festa precristiá do 1 de maio, en xeral, con pouco éxito. Aínda que algunha resiste; na Santa Crus de Baiobre (Branzá, Arzúa), o 3 de maio séguese facendo a romaría e a subasta das uñas, pídese á Santa Cruz pola protección dos animais e das colleitas do campo.
Coroa dos maios na Praza da Peregrina, Pontevedra
Foto de Pontevedra Viva
A Festa dos Maios, verba que vén de Maia deusa grega da fecundidade e da primavera, nai de Hermes, o deus dos camiños grego, é unha festa de orixe pagá que ten por obxecto celebrar o brotar da natureza na primavera, en Galicia séguese festexando dende tempos inmemoriais do mesmo xeito; adornando a árbore da vida con froitos e flores e danzando e recitando.
Os primeiros días de maio celebrábase tamén a Festa de Beltene ou Beltaine ou Cétshamain a segunda das catro grandes festividades celtas. Marca o comezo do verán para os celtas. Nesta festividade prendíanse fogueiras na noite anterior e purificábase o gando facéndoo pasar entre elas, pola mañá bebíase das fontes antes dos primeiros raios de sol (coma hoxe no San Xuan), adornábanse con flores e bailaban ao redor da árbore sagrada. É a festa que marca o inicio da primavera, cando comezan as viaxes dos grupos de guerreiros novos das trebas castrexas cara as razzias (guerras de rapiña), e dos mercadores  cara os seus negocios do troco...
No outeiro de Santa Cruz de Fragoso, seguirían festexándose os maios na honra da nai natureza, a nai do deus dos camiños, a igrexa vella coa Santa Cruz intentará durante anos trocar aqueles ritos ata a súa desaparición na primeira metade do século XVI. A árbore da vida dos maios levará a Cruz de Maio na súa cúspide mais o recendo ancestral nunca ficará.  

Mais hoxe os maios seguen tendo unha importante aceptación popular na parroquia de Xeve, e coma cada ano o primeiro de maio, a Asociación Recreativa de Xeve non falta a cita -e por secula seculorum- da Festa dos Maios na Praza da Ferrería de Pontevedra.

E para rematar atentos que ei vén;

Santa Cruz de maio, o lobo e o corvo nado, e o raposo medio criado

Ata sempre e bo proveito,

Celso Alberte Magariños Costas, celsomagarinhos@gmail.com





[1] Proceso de adopción.
[2] Proceso de fusión.
[3]Pax.193 e ss. Mitología y mitos de la Hispania Prerromana II
[4]Pax. 211. Mitología y mitos de la Hispania Prerromana II
[5]Pax. 196. Mitología y mitos de la Hispania Prerromana II
[6]Pax. 133. Diccionario de Diosas y Dioses, Diablos y Demonios
[7]Pax. 354. Historia de las creencias y de las ideas religiosas. Tomo I
[8]Pax. 162 Sociedade e Relixión na Galicia Antiga
[9]Pax. 197. Mitología y mitos de la Hispania Prerromana II
[10]Pax. 9. Revista Nós nº97, ano 1932 Tomo V. De Correctione Rusticorum Traducción de Paulino Pedret Casado
[11]Esta teima de lanzar a pedra para solicitar axuda divina aínda se contempla sobre unha chea de capelas da nosa terra no día da súa romaría.
[12]as pedras seica son a cápsula das ánimas dos defuntos
[13] Pax. 285. Del Cantábrico al Duero.
[14] Pax. 14 El canto de los Responsos
[15] Pax. 150. As Festas cíclicas
[16]Pax. 15 El canto de los Responsos
[17]Pax. 226. Mitología y mitos de la Hispania Prerromana II
[18]Que a dedicante sexa unha muller chamada Puella, moza en latín, é algo dubidoso xa que so se basa na letra P.
[19]Pax. 16 a 19. Xeve en el siglo XVII
[20]Tamén aparece nos documentos coma Jebre, Xeve, Geve, Gebe, Jebe, Jeve. Na época medieval a grafía "j" representa unha prepalatal fricativa sorda , é dicir, é o mesmo sonido que en galego actual escríbese con "x". Pax. 13 e ss. Xeve en el siglo XVII.
[21] Pax. 248. La ciudad de Santiago de Compostela en la Alta Edad Media.
[22]Topónimo ben elocuente tratándose os deuses dos camiños dunhas divindades relacionadas co Máis Alá
[23]Sobre este castro edificóuse a Capela de San Antón.
[23b] Pax. 311. Corpus de Inscripcións Romanas T.II. Poñía; NOS v(otum) s(olvit), desaparecida, é posible que poida estar encastrada nas paredes da capela.
[24]Pax. 39 - 44. Xeve en el siglo  XVII
[25]Pax. 266. Del Cantábrico al Duero.

Bibliografía


* MIRCEA ILEADE. Historia de las creencias y de las ideas religiosas, Ediciones Paidós Ibérica. Barcelona, 1999
* MANFRED LURKER. Diccionario de Diosas y Dioses, Diablos y Demonios, Editorial Paidós, Barcelona, 1999.
* BERMEJO BARRERA, J.C. Mitología y mitos de la Hispania Prerromana II. Editorial Akal, Madrid, 1986.
* BERMEJO BARRERA, J.C. Sociedade e Relixión na Galicia Antiga, Editorial Lóstrego, Santiago de Compostela, 2008.
* REBOREDO TAJES, M. A cultura castrexa na bacía do Lérez- Almonfrei. Documento pdf na rede.
* PORTELA FILGUEIRAS, M.I. Los dioses lares en la Hispania Romana. Instituto Español de Arqueología. C.S.I.C.
* PXOUM do Concellode Pontevedra, Consultora Galega, 2007.
* FRANCO MASIDE, R.M. Lares Viales na provincia da Coruña, Revista Gallaecia, nº 21. Santiago de Compostela, 2002.
* GÓMEZ VILA, J. Dedicatorias a los Lares Viales en la provincia de Lugo, Revista Gallaecia, nº 23, Santiago de Compostela, 2004.
* MARTÍN SEIJO, M. e ARMADA PITA, X.L. Nueva inscripción a los Lares Viales prodedente de Somede, Revista Gallaecia, nº 24, Santiago de Compostela, 2005.
* LÓPEZ ALSINA, F. Del Cantábrico al Duero. Trece estudios sobre organización social del espacio en los s. VIII a XIII.  Parroquias y diócesis: el obispado de Santiago de Compostela.. Universidad de Cantábria, 1999.
* LÓPEZ ALSINA, F. La ciudad de Santiago de Compostela en la Alta Edad Media. Consorcio de Santiago-USC, Santiago de Compostela. 2013.
* FERREIRA PRIEGE, E. Los caminos medievales de Galicia, Boletín Avriense, Museo Provincial de Ourense, Ourense, 1988. 
* SANDE LADO, H. Xeve en el siglo XVII. Edición de Heminio Sande Lado, Pontevedra, 2010.
* FILGUEIRA, J. e D´OS, A. Inscripciones Romanas de Galicia Tomo III, Museo de Pontevedra, Santiago de Compostela, 1955.
* ALMAGRO-GORDEA, M. El "Canto de los Responsos" de Ullaca (Ávila): un rito celta del Más Allá. Revista de Ciencias de las religiones, Universidad Complutense de Madrid, 2006.
* BAÑOS RODRÍGUEZ, G, Corpus de Inscripcións romanas de Galicia, II, Consello de Cultura Galega, Santiago, 1994.
* RODRÍGUEZ CASTELAO, A.D.M. As Cruces de Pedra na Galiza, Editorial Galaxia, Santiago de Compostela, 1984.
* GONZÁLEZ PÉREZ, CL. As festas cíclicas do ano, Museo do Pobo Galego, Santiago de Compostela, 1991.
* http://toponimia.pontevedra.eu
* http://gmh.consellodacultura.org/nc/catalogo/
↧
Search

Ano 1209. Revolta campesiña. Enfrontamento dos homes de Pela e Montelongo (Arzúa) cos monxes brancos de Sardecoiro (Santiso).

March 7, 2011, 1:05 am
$
0
0
In memoriam:
 José Castro Sánchez, home bo de Pela, Vilantime (Arzúa), valedor incansable de Ánxel Casal, curmán seu e o seu último compañeiro en liberdade.



Granxas do Mosteiro de Sobrado (Pallares Méndez, M. C.)

Os lazos de solidariedade nas aldeas galegas vén de moi lonxe. Esa fidelidade que se traduce na disciplina colectiva dos traballos no campo (ninguén faltaba), sobre todo na sega, nas mallas e no aproveitamento dos montes comunais, xa se realizaba na Idade Media, daquela, igual que hoxe no rural, a axuda mutua era norma.

No Medievo cada aldea afirmaba a súa propia coherencia e a súa fraternidade ante o poder señorial e as aldeas veciñas.

Nas fontes escritas a solidariedade campesiña ponse de manifesto nos enfrontamentos co poder señorial que na zona de Vilantime e Santiso é o Mosteiro de Sobrado.

O mosteiro vai tratar de conseguir o control das comunidade rurais por dous camiños complementarios: a adquisición de gran parte dos terreos das aldeas e o exercicio da xurisdición pública sobre elas. O exercicio da xurisdición, alcanzado mediante as doazóns reais, amplía o poder do mosteiro sobre os restantes habitantes da aldea.

Montelongo, Volteiro e Pela dende Agra de Vilar da Vella

Todo isto, necesariamente, tivo que producir enfrontamentos entre os monxes e os labregos, temos varios exemplos:

1. Ano 1001, o preito que sosteñen os habitantes de villa Bidualdi (Niño da Aguia, Santiso) cos monxes de Sobrado sobre a 1/3 parte da villa(1).

2. Entre os anos 1203 e 1223, unha longa disputa entre os freires de San Martiño de Xubia e os monxes de Sobrado da granxa de Brión por unhas terras de monte, rematou nun enfrontamento armado. Os de Xubia tiveron o apoio dunha multitudinem granden hominum. Os frades de Sobrado, nun primeiro momento, tiveron que saír a fume de carozo(2) .


Vilar da Vella (antigaAvellam)
 3. Un preito de 1209 entre o Mosteiro de Présaras e os veciños de Pela e Montelongo (Vilantime) sobre as propiedades da herdanza de Vilar da Vella (Santiso) infórmanos dun conflito de terras entre campesiños e monxes brancos da granxa de Sardecoiro; Orta fuit intentio fratres Superaddi (Sobrado) et homines de Pela et Monte Longo super hereditatis de Avellam (Vilar da Vella) qui iacet inter Pela et Santum Iulianum de Fratribus (Sardecoiro)(3) . O preito vaise a resolver a favor dos monxes. Pola importancia que lle outorgamos a este documento no terreo da toponimia, os conflitos sociais e a onomástica galega medieval, reproducimos traducido o texto ao final deste artigo.

Tódolos preitos estudados por Pallares na súa obra El Monasterio de Sobrado foron resoltos a favor dos monxes brancos (cistercienses ) de Sobrado dos Monxes, cousa doada de entender xa que, quen le, escribe e xulga nestas terras son os mesmos monxes de Sobrado.

O preito dos homes de Pela e Montelongo saca á luz a solidariedade entre os campesiños de dous lugares veciños que defenden a terra, (clika eiquí para ver mapa de situación) seguramente de monte coma no caso de Brión arriba sinalado.

Casa á entrada de Sardecoiro (antigo Courium)

Sardecoiro era daquela unha granxa-mosteiro dos monxes de Sobrado que levaba anos incrementando as súas posesións:

- O 6 de xaneiro de 1093, carta de venta de Suarius Guterriz de herdades na eclesía de Sancti Iuliani de Frates (Sardecoiro)(4) .

- O 28 de maio de 1149, carta de testamento de Maior Froila de herdades nas terras in monasterio Sancti Iuliani de Fratribus (Sardecoiro)(5) .

- Sobrado concede no 1 de xaneiro de 1174, a Arias Luz e a súa esposa, Helvira Garsia a herdade de San Xián de Frades; tali pacto ut populemus eam et plantemus et hedificemus et laboremus domos et pesquiramus illam propose nostra de totus homo et de tota parte sine alique fraude et ad obitum nostrum(6) . Nun documento anterior do mesmo día , Arias Luz, esposa e fillos fan carta de doazón aos monxes de Sobrado das herdades en Caurio de Santo Iuliano de Fratibus (Sardecoiro)(7).

- O 19 de outubro de 1178, contrato de Elvira Garsia(8).

- O 11 de xaneiro de 1198, veciños de Montelongo (entre os que está Pedro Muniz de Monte Longo que tamén aparece no preito) venden por 300 soldos a sexta parte da súa herdade aos freires de Sobrado(9) .

Casa de Sardecoiro (tamén antigamente Sancti Iuliani de Fratribus)

Por un lado a nobreza doa as súas herdades, con servos e apeos de labranza incluídos, para conseguir a protección divina e dos monxes nos últimos anos de vida, por outro, familias campesiñas doan as propiedades mentres manteñen o usufruto das terras e, por outro, labregos, seguramente necesitados de liquidez, venden as terras aos monxes brancos.

Son os lazos de servidume que o señor feudal (neste caso os monxes cistercienses de Sobrado) tece nas terras do Ulla.

Os nós ás veces apertan demasiado e é cando os campesiños rebélanse contra o poder feudal, o preito de 1209 entre os homes de Pela e Montelongo e os monxes de Sardecoiro, foi o resultado da defensa que os labregos de Pela e Montelongo fan do que consideran as súas terras.

A maquinaria de aproveitamento das terras de labor posta en marcha polos monxes brancos na granxa de Sardecoiro; o arado de vertedera, o muíño(10) , os curtidos(11) ,.. non saben de antigas costumes veciñais.


Detalle de casa de Sardecoiro

Para que chegaran a asinar o trato, o conflito tivo que ser contundente e de moita sona na comarca, mais o Mosteiro de Sobrado, neses tempos, é coma unha gran empresa, ten propiedades nas vilas máis importantes do camiño, controla a xustiza, o poder civil, e ata chegarán a controlar o portazgo (peaxe) no porto da Coruña, levaban tódolos triunfos para impoñer o seu criterio. A documentación dos tombos de Sobrado non nos deixou máis pegadas do conflito, non obstante a paisaxe da zona e as aldeas de Vilar de Vella e Sardecoiro transpórtannos a aqueles tempos de Courium e Avellam.

Destes documentos sacamos, ademais, varias certezas que teremos que investigar; Sardecoiro vén de Courium, Caurium. Vilar da Vella de Avellam (de abelá nada vella) e dos monxes de San Xián de Freires de Sardecoiro nin rastro polo de agora.

Ata sempre e bo proveito, gonzos@latinmail.com

(1)Pax. 17 e ss. De Galicia en la Edad Media...
(2)Pax. 156 El Monasterio de Sobrado
(3)Documento nº: 182. Tombo II. Paxina, 193 de Tumbos de Sobrado de los Monjes
(4)Pax. 189. Tumbo II de Sobrado de los Monjes, nº documento 178
(5)Pax. 184-185. Tumbo II de Sobrado de los Monjes, nº documento 173
(6)Pax. 154. El Monasterio de Sobrado. Pax. 187
(7)Pax. 186 Tubo II de Sobrado de los Monjes, nº documento, 174
(8)Pax. 188. Tumbo II de Sobrado de los Monjes, nº documento 176
(9)Pax. 192 Tumbo II de Sobrado de los Monjes, nº documento 181
(10)Pax. 165. El Monasterio de Sobrado
(11)Pax. 182. El Monasterio de Sobrado


Bibliografía

PALLARES MÉNDEZ, M.C. El monasterio de Sobrado: un ejemplo del protagonismo monástico en la Galicia medieval, Deputación Provincial da Coruña. A Coruña, 1979.

PORTELA, E. PALLARES, M.C. De Galicia en la Edad Media. Sociedad, Espacio y Poder. Xunta de Galicia. Santiago de Compostela, 1993.

LOSCERTALES DE G. DE VALDEAVELLANO, P. Tumbos del Monasterio de Sobrado de los Monjes Dirección General del Patrimonio Artístico y Cultural, Archivo Histórico Nacional, Madrid, 1976.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Preito Pela e Monte Longo

Era o 11 de febreiro de 1209. Empeza o preito sobre a herdanza de Avellam (actual Vilar da Vella) que está entre Pela e Sanctum Iulianum de Fratibus (San Xián de Frades, actual Sardecoiro, tamén chamado nos textos antigos; Courium ou Caurium).

Por conseguinte reunidos por un lado frades de Superaddi (Sobrado) e por outro homes de Pela e Monte Longo , elixiron en representación seis homes bos; Suerium Didaci de Marogio (Maroxo), Lupum Fernandi de Monte Longo (Montelongo), Munium Petri de villa Antimi (Vilantime), Petrum Muniz fillo de Munio Petri, freire de Sancto Romano (San Román), Arias Petri de Veigundo (Beigondo), así dividiron entre eles promulgando a herdanza e a división de dita herdanza; por aquela parte que descende de monte Calvo (Montes de Ribeiro?) e de alí pola fonte que está ao pe daquela vía que vai de Pela a Courium (Sardecoiro) e de alí pola mesma fonte que entra no río de Pela (río Boente) e posúen alí marcos, un no monte en dirección da fonte de Arenis Albis (Areas Brancas, Albín?), e outro por aquela parte que descende de monte Calvo, e vírase cara a cima da fonte que entra en Pela. Nós frades de Superaddi (Sobrado) saudamos e confirmamos os termos e as divisións que nós e os homes de Pela e de Monte Longo facemos, polo que asinamos un firme final para sempre. Do mesmo xeito, nós homes de Pela e de Monte Longo saudamos e confirmamos os termos e as divisións que entre nós e os frades de Superaddi (Sobrado) facemos, polo que asinamos un firme final para sempre.

Así pois, se este firme e satisfactorio acordo se quebrantara o infractor pagará unha porción de mil solidos (soldos, moeda da época). Aquí presentes foron; Veremudus Pelagiicellerarius (responsable máximo das cousas materiais do Mosteiro de Sobrado)ts, e cf., Petrus Iohannis cantor ts. e cf., frei Menendusmagister (mestre,responsable xefe) de Courio (Sardecoiro) ts. e cf., frei Petrus ts. e cf., Lupus Fernandi de villa Antimi, Arias Matini de Monte Longo, Petrus Muniz de Monte Longo, Petrus Diat de Pela, Petrus Muniz de Pela ts. e cf. Isto foi feito en días que rexía Adefonsi(Afonso VIII ou IX, fillo de Fernando II) e o Arcebispo Beato Xacobeo; don Petri Munit e o bispo lucense don Ruderici, e Roderico Gundizalui tenente de Sarriam e Monte Nigro e metade de Transtamar, Roderico Arias de terras de Avancus (Abeancos) e a dona Onega Odoarii tenente de Castaneda (Castañeda) e coto de villa Antimi (Vilantime), Petrus Martini ts., Petri ts., Iohannes Odoarii ts.

Tumbo II, fols. 74 v. – 75 r.

Documento nº: 182. Tombo II. Paxina, 193 de Tumbos de Sobrado de los Monjes de Loscertales De Valdeavellano, Pilar. Madrid, 1976. ISBN 84-3690-070-7
Tradución do latín ao galego de Celso Alberte Magariños Costas
↧

Un veciño de Armea atopa un posible santuario castrexo

March 22, 2011, 12:13 pm
↧
↧

Atopada unha estela de guerreiro con carro en Castrelo do Val

May 7, 2011, 1:20 pm
$
0
0
Estela de guerreiro en carro de Castrelo do Val, Ourense
Interesantísimo achado  dunha estela de guerreiro conescudo con escotadura en V , estaría datada na Idade de Bronce entre os 1200 e 1000 anos a.C.

Estela de Solana de Cabañas. Cáceres

Este tipo de estela, coñecida coma estelas do Suroeste, por situarse nesta rexión peninsular o epicentro deste fenómeno cultural (Extremadura española e portuguesa, así como Andalucía occidental), amosa outra proba da importancia estratéxica da nosa terra na prehistoria;  «O seu achado referenda que Galicia foi un lugar de comunicación entre as culturas mediterráneas e as illas Británicas», explica o arqueólogo Alberte Reboreda na Voz. Pena que a información amose só unha fotografía.

Post Data:
Xa temos máis información na web de Cultura Galega e na web do Concello de Castrelo do Val.


Estela de Castrelo do Val

Ata sempre e bo proveito, gonzos@latinmail.com
↧

Propostas do movemento 15 de maio

May 21, 2011, 2:33 am
$
0
0
Dado a importancia histórica do fenómeno social ( 15 de maio), que se está producindo en todo o estado, publicamos aquí as propostas económicas, sociais e políticas de dito movemento asembleario:
Texto extraído da web de Democracia Real Xa. Máis información en facebook
Propostas
Estas son algunhas das medidas que, en canto cidadáns, consideramos esenciais para a rexeneración do noso sistema político e económico. Opina sobre estas e propón as túas no foro!



1. ELIMINACIÓN DOS PRIVILEXIOS DA CLASE POLÍTICA:


Control estrito do absentismo dos cargos electos nos seus respectivos postos. Sancións específicas por renuncia de funcións.

Supresión dos privilexios no pagamento de impostos, os anos de cotización e o importe das pensións. Equiparación do salario dos representantes electos ao salario medio español máis as axudas necesarias indispensables para o exercicio das súas funcións.

Eliminación da inmunidade asociada ao cargo. Imprescriptibilidade dos delitos de corrupción.

Publicación obrigatoria do patrimonio de todos os cargos públicos.

Redución dos cargos de libre designación.

2. CONTRA O DESEMPREGO:



Repartición do traballo fomentando as reducións de xornada e a conciliación laboral ata rematar co desemprego estrutural (é dicir, ata que o desemprego descenda por debaixo do 5%).

Xubilación aos 65 e ningún aumento da idade de xubilación ata rematar co desemprego xuvenil.

Bonificacións para aquelas empresas con menos dun 10% de contratación temporal.

Seguridade no emprego: imposibilidade de despedimentos colectivos ou por causas obxectivas nas grandes empresas mentres haxa beneficios, fiscalización ás grandes empresas para asegurar que non cobren con traballadores temporais empregos que poderían ser fixos.

Restablecemento do subsidio de 426 € para todos os parados de longa duración

3. DEREITO Á VIVENDA:



Expropiación polo Estado das vivendas construídas en stock que non se venderon para colocalas no mercado en réxime de aluguer protexido.

Axudas ao aluguer para mozos e todas aquelas persoas de baixos recursos.

Que se permita a dación en pagamento das vivendas para cancelar as hipotecas


4. SERVIZOS PÚBLICOS DE CALIDADE:


Supresión de gastos inútiles nas Administracións Públicas e establecemento dun control independente de presupostos e gastos.

Contratación de persoal sanitario ata rematar coas listas de espera.

Contratación de profesorado para garantir a ratio de alumnos por aula, os grupos de desdobre e os grupos de apoio.

Redución do custo de matrícula en toda a educación universitaria, equiparando o prezo dos posgraos ao dos graos.

Financiamento público da investigación para garantir a súa independencia.

Transporte público barato, de calidade e ecoloxicamente sostible: restablecemento dos trens que se están a substituír pola AVE cos prezos orixinarios, abaratamento dos aboamentos de transporte, restrición do tráfico rodado privado no centro das cidades, construción de carrís bici.

Recursos sociais locais: aplicación efectiva da Lei de Dependencia, redes de coidadores locais municipais, servizos locais de mediación e tutelaxe.
 
5. CONTROL DAS ENTIDADES BANCARIAS:
Prohibición de calquera tipo de rescate ou inxección de capital a entidades bancarias: aquelas entidades en dificultades deben quebrar ou ser nacionalizadas para constituír unha banca pública baixo control social.

Elevación dos impostos á banca de xeito directamente proporcional ao gasto social ocasionado pola crise xerada pola súa mala xestión.

Devolución ás arcas públicas por parte dos bancos de todo capital público achegado.

Prohibición de investimento de bancos españois en paraísos fiscais.

Regulación de sancións aos movementos especulativos e á mala praxe bancaria.
 
6. FISCALIDADE:
Aumento do tipo impositivo ás grandes fortunas e entidades bancarias.

Eliminación das SICAV.

Recuperación do Imposto sobre o Patrimonio.

Control real e efectivo da fraude fiscal e da fuga de capitais a paraísos fiscais.

Promoción a nivel internacional da adopción dunha taxa ás transaccións internacionais (taxa Tobin).
7. LIBERDADES CIDADÁS E DEMOCRACIA PARTICIPATIVA:
Non ao control de internet. Abolición da Lei Sinde.

Protección da liberdade de información e do periodismo de investigación.

Referendos obrigatorios e vinculantes para as cuestións de gran calado que modifican as condicións de vida dos cidadáns.

Referendos obrigatorios para toda introdución de medidas ditadas dende a Unión Europea.

Modificación da Lei Electoral para garantir un sistema autenticamente representativo e proporcional que non discrimine a ningunha forza política nin vontade social, onde o voto en branco e o voto nulo tamén teñan a súa representación no lexislativo.

Independencia do Poder Xudicial: reforma da figura do Ministerio Fiscal para garantir a súa independencia, non ao nomeamento de membros do Tribunal Constitucional e do Consello Xeral do Poder Xudicial por parte do Poder Executivo.

Establecemento de mecanismos efectivos que garantan a democracia interna nos partidos políticos.

8. REDUCIÓN DO GASTO MILITAR
↧

Estamos en mans de delincuentes

May 22, 2011, 7:40 am
$
0
0
O profesor Arcadi Oliveresé doutor de Ciencias Económicas dende 1968 pola Universidade de Barcelona, participou e participa en organizacións pacifistas dende 1966 ata hoxe. Ei vai unha máis que interesante charla:
↧
Viewing all 63 articles
Browse latest View live
Search