Ermida nuclear do tempo, nemeton humilde
que á brisa amena dos bos e xenerosos
se abriu,
como a anguria do río por chegar a descansar
ao beixo atlántico se abre.
Versos do poema O carballo de Santa Margarida “Matusalén de Pontevedra”de Adolfo Caamaño Vázquez, 2006.
O poder máxico dos carballos na Historia Clásica
O poder máxico dos carballos na Historia Clásica
A historia grega fálanos da máxica relación da árbore Quercus robur, o carballo, co deus supremo Zeus e a Deusa Madre.
Arredor dos 1200 a.C., en Dodona -localizado nos Montes Pindo da rexión de Epiro- no máis antigo oráculo[1] de Grecia, as sacerdotisas (e máis tarde sacerdotes) interpretaban a caída da folla do Gran Carballo do Bosque de Dodona coma os sinais e mandatos do deus Zeus. Recentemente a arqueoloxía datou dende o Neolítico a ocupación do santuario grego[2].
Xúpiter -o deus romano equivalente a Zeus- era adorado no Capitolio onde se atopaba o Carballo Sagrado.
O carballo era a árbore máis sagrada, era a árbore do raio, símbolo dos deuses Zeus e Xúpiter, que asumiron co tempo os atributos da fertilidade e abundancia que a deusa Madre recibía do Gran Carballo Sagrado de Dodona.
Apunta Alonso Romero queVirxilio di que, segundo as antigas crenzas, a raza humana naceu dos troncos das árbores (Eneida, 8, V, 315). Tamén Homero di que os homes proceden dos carballos e das rocas (Odisea, XIX, 163), igual que Juvenal, para o que o home naceu no oco dunha árbore: homines qui rupto robore nati (Sat., VI, 12; VIII, 155).[3]
Os celtas -coma os pobos xermánicos- consideraban ás árbores os únicos seres vivos capaces de poñer en contacto o ceo coa terra a través da súa follaxe fortalecida pola luz do sol, e das súas raíces, nutridas pola terra[4]. Pola súa porte eran símbolo da divindade suprema coma eixe de unión de ceo, terra e inframundo, polo que nese punto a divindade expresaba a súa vontade nas decisións da asemblea, que tiñan carácter sacro-xurídico[5].
Maximo de Tiro, filósofo e viaxeiro grego do século II d.C. infórmanos de que a representación do deus supremo dos galos era un carballo[6].
 |
| San Bonifacio sobre o cotón do Carballo de Donar |
Para os pobos célticos tanto o carballo coma a aciñeira eran apreciados coma os pais das árbores sagradas, neles crecía o visgo, planta parasitaria considerada polos druídas tamén coma divina, era o único que se podía cortar co fouciño de ouro nos carballos sagrados. Plinio o Vello (23-72 d.C) relata como os galos establecen nas carballeiras as súas árbores sagradas e non practicaban ningunha cerimonia sen usar a folla do carballo sagrado[7].
Na relixión xermánica (á que pertencía o pobo suevo nos seus primeiros anos na Gallaecia) o Carballo de Donar(o deus Thor xermánico) ou do Trono era considerado a árbore sagrada dese deus que outorgaba a fertilidade e a forza. Era adorado por labregos e guerreiros campesiños. En Alemaña no século VIII d.C. había varios carballos consagrados ao deus Donar sobresaíndo o Carballo de Donar en Geismar, cerca de Fritzlar, que foi pinchado por San Bonifacio, simbolizando o comezo da cristianización dos pobos xermánicos de Alemaña.
Alonso Romero menciona que xa Tácito no século I d. de C. conta que para os xermanos os bosques e as árbores eran sagrados, pois en eles moraban os deuses. Para os semnones(a tribo máis famosa e antiga dos suevos) no bosque tivo a súa orixe a raza humana e en el dicían que vivía o deus supremo (Germania, IX, XXXIX). Na actualidade recórdase aínda nos contos populares de Saxonia (Alemaña) e Turinxia que «os nenos veñen das árbores» (Philpot, 1897: 72-75). [8]
O Carballo de Santa Margarida
 |
| Frei Martín Sarmiento |
O Carballo de Santa Margarida é, dende séculos, un símbolo vivinte do máis profundo sentir galego. Tivo por veciño ao ilustrado frei Martín Sarmiento(1695-1772) o seu grande valedor e insigne defensor da lingua galega que espallou un dos varios nomes que tivo o carballo; o Carballo da Portela[9] na honra do Tío Marcos da Portela, xornaleiro dos seus pais no que se inspirou Sarmiento para escribir varias coplas costumistas en galego e que, un cento de anos despois, deu nome ao primeiro xornal integramente en galego dirixido por Lamas Carvajal, defensor de Galicia, da súa lingua, azoute do caciquismo e da emigración.[10]
O Pazo que se atopa enfronte do carballo foi construído pola familia de Frei Martiño Sarmiento quen se criou de neno xogando a carón do carballo. A súa sona inspirou uns versos do monxe ilustrado[11];
Santa Margarida
De Monteporreiro
Que ten o carballo
Maiore do reino.
Chamado tamén o Carballo do Padre Rábago–xesuíta e máis tarde confesor do rei Fernando VI- por ser o que o defendeu dun intento de tala cara o ano 1740, aínda que parece que tamén tivo que impedir o linchamento por parte dos veciños do ladrón de árbores[12].
Cita Juan del Lérez (1864); … tosco e áspero asento á sombra do carballo nomeado como o Carballo dos Namorados.[13]Durante a súa longa existencia librou unha chea de infortunios; salvouse dun temporal no 1824, dun furacán no 1886 e de incendios a finais do século XIX e no 1960[14]. Foi lugar de fusilamentos de persoas de ideoloxía política diferente ao réxime fascista do Xeneral Franco no 1936[15].
Baixo a sombra do carballo, en 1846, o infante Enrique de Borbón reuníuse con líderes progresistas galegos para trazar os últimos cabos do levantamento do 2 de abril baixo a consigna “Santa Margarida e Irmandade”[16], feito que desembocou no alzamento da cidade de Pontevedra sumándose á Rebelión galega de abril de 1846 coñecida como Levantamento do Xeneral Solís e que rematou co tráxico episodio dos chamados Mártires de Carral.
 |
| Acto do Partido Galeguista no 1931 diante do monumento aos Mártires de Carral |
Dende o 1º de maio de 1902 -escasamente tres anos despois de que o Congreso ObreiroSocialista da II Internacional reunido en París instaurase o 1º de Maio coma o Día dos Traballadores- o Carballo de Santa Margarida é o lugar escollido para as reunións romeiras e fraternais de obreiros e labregos da comarca pontevedresa. O 1º de maio de 1914 fíxose a romaría e colocouse a primeira pedra do edificio da Sociedade de Agricultores de Mourente.
A partir da constitución das Irmandades da Fala de Pontevedra polo ano 1916 o entorno do carballo convértese nun lugar referente para as súas reunións campestres[17]. Froito desas visitas, entre 1926 e 1929, Castelao, membro fundador das Irmandades de Pontevedra, publica en A Nosa Terra, voceiro da Irmandade, unha viñeta onde apunta en ton retranqueiro o senso máxico do Carballo dos Namorados, hoxe recollida no libro Cousas da Vida. Mulleres.
É por iso que no século XIX, o entorno do Carballo de Santa Margarida, aínda seguirá sendo lugar de asembleas e reunións das forzas populares; sitio de reunión da rebelión do 1812 e que un século despois estea documentado como marco das romarías do 1ª de Maio.
 |
| Banco de Pedra dos Namorados |
Hoxe en día coñecida maioritariamente polo Carballo de Santa Margarida, atópase diante da capela románica do século XII-XIII consagrada á santa mártir Margarida na parroquia de Mourente (Pontevedra). Posiblemente brotou dunha landra da súa nai, tamén sagrada, seguindo un costume dos pobos indoeuropeos que se perde no tempo. Ten entre 500-800 anos[19].
Carballo e capela formaban parte da que fora a Carballeira dos Gafos ou de San Lázaro, nesta carballeira atopábase dende tempos inmemoriais a Fonte de San Lázaro (chamada así polas persoas que tiñan a mesma enfermidade que San Lázaro; a lepra ou gafura como era máis nomeada na Galicia medieval).
Di a lenda que a fundación da capela no século XII-XIII foi debida ao agradecemento dunha dama portuguesa curada polas augas da fonte.
 |
| Fonte desprazada a carón do Pazo de Sta. Margarida |
O profesor García Alén apunta que a carballeira rodeaba capela e fonte, cegos e gafos irían lavar as doenzas no pío da fonte que ata finais do século XIX estaba uns 50 metros ao este do carballo e que foi cambiada de posición[20]pola remodelación do antigo camiño de Castela –agora Rúa de Sta. Margarida-. Nunha finca próxima (sen precisar) apareceu un sartego antropomorfo de cronoloxía incerta (dende época sueva a Idade Media avanzada) [21], tamén se conta que o pío onde se lavaban gafos e cegos era o sartego que García Alén di que sobre os anos 40 do século XX atopábase nunha casa situada na encrucillada coa estrada a Monte Porreiro[22].
A tradición oral deixa coplas e cantigas recollidas por Ferro Ruibal que falan do poder extraordinario das augas de Santa Margarida;
Santa Margarida ten unha fonte con dous canos, con unha auguiña que lava tódolos males estraños.
Miña Margarida Santa; ca iauga da fonte lavei a miña garganta.
 |
| Pazo de Sta. Margarida onde viviu Martín Sarmiento |
A carballeira que chegaba ata a carballeira da Pomba e ata Os Campos, era zona de descanso de animais e arrieiros que traían cereais de Castela ou viño do Ribeiro polo Camiño Real de Castela antes de entrar na cidade de Pontevedra. [23]Esta sería unha das razóns pola que o Carballo era coñecido en toda Galicia. Pertencía -aló menos- dende o ano 1775 ao convento de Santo Domingo de Pontevedra.
A Carballeira dos Gafos, aparte das magníficas e saudables augas da fonte, posuía o extraordinario poder do carballo de diante da capela; todas as parellas que se sentaban diante do carballo casaban, non se separaban xamais e tiñan unha fecunda descendencia[24]. Dende 1910 chama a atención da cantidade de matrimonios que escollen a capela para casar[25].
 |
| Lavandeiras diante do Carballo. Foto de Zapata en 1883 |
Coma árbore sagrada, ao Carballo de Santa Margarida non se lle podía golpear con aceiro, se unha póla rompía non se lle podía cortar, había esperar que caese.
O imaxinario popular fala de reunións, nas noites de lúa chea, das meigas da comarca arredor do Carballo . Do poder máxico e xusticeiro do Carballo de Santa Margarita fálanos a Lenda do Carballo de Santa Margarida recollida no Dossier sobre o Carballo de Santa Margarida do ano 1864 por Juan del Lérez dí así:
Conta a lenda que aos pes do carballo e baixo as súa pólas existía, dende tempos inmemoriais , unha Pedra chamada dos namorados onde os pretendentes efectuaban os seus votos, promesas e xuramentos, amen, de doces coloquios de amizade e cándidos amores. A humilde capela era practicamente esquecida por todos, ata o día da romaría. Entre as mulleres que acudían á romaría destacaba unha moza de dezaseis anos, toda dozura, pureza e modestia. Chamábase María e era filla dun veterano e inválido soldado que vivía nos arredores.
Un día a moza chea de dor foi á capela e, créndose soa, deixouse levar polo dor de corazón e comezou a chorar, sendo acougada por un xentil libertino de Valladolid, Juan Aguilera, coñecido sedutor de doncelas.
 |
| Capela de Sta. Margarida |
Decatado, o pai de María morreu do desgusto. No funeral apareceu Luís, disfrazado de peregrino, un home que fóra enganado polas trasnadas do Aguilera que, cegado polo odio, trazou coa Sabia do Lérez(unha meiga de moita sona na comarca) un feitizo que causou a morte de María. Arrepentido e asustado polo tráxico final, Luís quixo fuxir e esconderse debaixo do carballo pero o cordón que levaba enredouse nunha rama do carballo e morreu aforcado. A meiga, ante o espectáculo e aterrada polos berros dos corvos grallando, quedou prendida polos cabelos na árbore e, invadida dun mortal susto, morreu en horrorosa agonía.
Moitos anos despois apareceu pola aldea un freire de grande sona que resultou ser Juan Aguilera que cheo de melancolía foi pasear polo val contemplando as pedras da casa onde vivira María, preso da desesperación amatoria, cando asomaba a lúa, lanzouse nun pozo do río, crendo ver no seu soño un fermoso val que o sol douraba, e a súa amada entre as flores.[26]
Recolle Filgueira Valverde as calidades do carballo que o facían famoso en toda Galicia, cita as xuras de amor, que as nais pasaban os nenos enganidos pola fenda do seu tronco. Os menciñeiros sabían moito das súas virtudes. Buscábanse nel as “pedras de raio” de poderes máxicos e sandables, (son os instrumentos de pedra prehistóricos, principalmente bifaces e que dicían se atopaban nas raíces das árbores). Pedíanse de moi lonxe follas e faíscas do seu follaxe. Os veciños non deixaban varealo para apañar as landras[27].
Deus Priapo na Capela de Santa Margarida
 |
| Canzorros na Capela de Sta. Margarida co carballo ao fondo. |
Non é difícil destapar unha divindade pagá da fertilidade oculta baixo a aculturación cristiá de Santa Margarida, Cesar Javier Palacios recolle; Herdeiro das árbores consideradas como elementos virís e fecundadores, non estraña que aínda as mulleres sen fillos encoméndense na capela de Santa Margarida, cuxo culto parece ser depositario destes antiquísimos ritos xurdidos arredor do carballo milenario[28].
Estes ritos, efectivamente, déronse na Carballeira dos Gafos ante o carballo sagrado consagrado á divindade pagá que estaría dende sempre no entorno de este bosque sagrado, o nemeton pontevedrés.
 |
| Deus Priapo na zona norte da Capela de Sta. Margarida |
Un canzorro que se atopa na zona da ábsida da capela, na parede lateral exterior que mira ao norte, presenta un busto de aspecto desgreñado, barbudo e deformado, que sorrí coa boca aberta, cun gorro frixio sobre a cabeza, sobresaíndolle por ambos lados dous cornos de chibo e cubrindo o peito cunha túnica ; son –excepto un desmedido falo- os trazos iconográficos do deus grego Priapo, deus menor rústico da fertilidade[29], de grande sona entre a poboación campesiña do Imperio Romano, considerado fillo de Dionisio (o Baco romano) e Afrodita (a Venus romana), en Roma presidía os xardíns e as plantas. Protector de rabaños de cabras, ovellas e, tamén, das abellas.
 |
| Fresco de Deus Priapo en casa de Vettii (Pompeia) |
A súa función era garantir unha boa colleita, atraía a boa sorte co seu enorme falo en continua erección, símbolo de fecundidade, portador da boa sorte e defensor contra o mal de ollo.[30]Tamén había quen dicía que era fillo de Hermes (o Mercurio romano, deus dos camiños e da fertilidade) as súas hermas, fálicas coma as de Hérmes, protexían dos ladrós e do mal de ollo. Esa constante erección dará nome á enfermidade coñecida coma priapismo.
Coa construción da Capela consagrada a Santa Margarida a igrexa intenta a cristianización duns ritos luxuriosos (como veremos máis adiante) á vista das autoridades eclesiásticas.
Pouco a pouco reconducen condutas e costumes cara uns ritos máis acaídos á relixión católica, mais como observamos en moitas igrexas románicas no país galego, o exterior do templo reflectirá a causa da súa cristianización, o inicio da aculturación dunha relixión pagá á cristiá. Segundo Moralejo os Espiñarios[31]e os Marcolfos[32]das igrexas galegas, coa súa teima de ensinar grotescamente os xenitais, poden ser unha evocación ao Deus Príapo[33].
 |
| Espiñario de Sta. Mª de Monterrei. Foto de D. Carlos Sastre (USC) |
 |
| Mercurio Priapo. Museo de Nápoles |
Como veremos de seguido, en Ameixoada, San Martiño de Moaña, a 28 km da Capela de Santa Margarida, polos anos oitenta do século XX, Alonso Romero recolleu a tradición do Santo de Pau, investigación que vén corroborar a adoración ao deus Príapo na zona das Rías Baixas.
Antonio Reigosa na web Galicia Encantada xa apunta á remota presenza dun culto pagán nos ritos que se fan no Marco do Salto de Riba que fai de límite das parroquias de Iris, Laraxe e O Salto, no concello de Cabanas (A Coruña), son ritos semellantes aos do veciño Marco de SanLourenzo , en San Mamede de Laraxe, Cabanas, que buscan protexerse contra o mal de ollo e os meigallos.
Mais Luis Monteagudo, no 1965, xa recollera o costume de…que as mulleres ansiosas de ter fillos daban cuadas e fregaban os xenitais contra oMarco do Salto…. Esta era práctica estendida entre as mulleres do Imperio Romano de invocar ao deus Príapo nos términus, marcos de termino co gravado fálico que representaban a Príapo[34]ou a Hermes (o Mercurio romano), deus das fronteiras ou os límites, tamén deus da fertilidade e deus dos camiños grego.
 |
| Fresco procedente de Pompeia. Priapo cos atributos de Mercurio Museo Nacional de Nápoles |
Debido á extensión do artigo, recollemos as máis acaídas para este traballo.
O Gran Carballo da Carballeira de Remeirás
Hoxe desaparecido, no seu lugar hai un parque infantil e mesas para merendar.
A Carballeira de Remeirás atopábase no lugar de Ameixoada, parroquia de San Martiño de Moaña.
 |
| Carballeira milenaria de Sta. Susana (Compostela). |
No mes de maio ao rematar os labores de labranza os labregos da comarca do Morrazo (Pontevedra) celebraban un baile na Carballeira de Remeirás co motivo da Festa dos Carballos. Os homes danzaban en cirolas en torno a un Gran Carballo Vello, dentro do cal, nunha fendedura da súa grosa cortiza, tiñan colocado unha rama da árbore con landras e un moneco tamén de carballo bastamente labrado, que dicían representaba ao Santo(sen especificar quen) e que mostraba un enorme falo. Nesta festa bendicíanse os carballos, daban grazas pola colleita e ofrecían rogativas para mellores anos. O baile realizábase ao son dunha gaita que tocaba uns dos campesiños subido a un carballo. Ao rematar a danza interviñan as mulleres que tamén bailaban en torno ao carballo, pero vestidas con traxe de festa.
![]()
Nos anos vinte do século XX foi atopada na Casa de Paxarín, próxima á carballeira, unha talla dun suposto santo, sen atributos sexuais, mais Alonso Romero recolleu testemuños de veciños que aseguraban que esa figura non era o santo verdadeiro, o antigo santo de Remeirás tiña un falo prominente[35]. De tódolos xeitos ningún cura puido precisar de que santo se trataba quedándolle de nome dende aquela; Santo Remeirás. Un párroco a mediados do século XX, canso da devoción ao Carballo Grande mandouno queimar.
 |
| Actual merendeiro de Remeirás |
Afirma Alonso Romero que; ….non é difícil ver nesa antiga danza e no pau que representaba ao Santo, a evidente permanencia do vello culto al espírito xerador do deus Príapo, que tanto veneraban os antigos agricultores romanos, porque ademais, Príapo é fillo de dúas divindades gregas relacionadas coa fertilidade: de Afrodita e Dioniso. Nas imaxes que lle representan mostra un enorme falo, coma símbolo do seu poder fecundador. Por iso os campesiños adoitaban ofrecerlle as primicias dos froitos do campo....
 |
| Ídolo en madeira do deus nórdico Frei |
…Un «santo de palo», parecido ao de Remeirás, consérvabase na sancristía da ermida de Santiaguiño do Monte, en Ermelo (Bueu, Pontevedra), a súa romaría celebrábase o
25 de xullo. Ata mediados do século XX, e despois da misa, algunhas mulleres entraban
dunha en unha na sancristía y collían dito santo de madeira, de aspecto claramente
fálico, para pasáresllelo polos xenitais coa esperanza de ser fértiles . …Un paralelo dese «santo de pau» atopámolo nos chamados “ homes de Pau“ xermánicos, que consistían en pequenas ramas da árbore coas que se representabadunha forma moi basta, a figura dun home cun enorme falo formado por unextremo do pau...[37]
O Carballo de San Fins de Cambeda
O Carballo de San Fins ou Carballo Santoatópase no lugar de San Fins en San Xoán de Cambeda (Vimianzo) é unha árbore centenaria maltratada pola indiferenza e agresións das diferentes administracións públicas que deberían protexela ( no 2004 fóronlle pinchadas varias ramas pola motoserra municipal[38]).
 |
| Carballo de San Fins |
Hai quen arrinca unha folla do carballo por cada volta que dá, pero este costume debeuno inventar algún despistado para non esquecer as voltas que levaba arredor do carballo.
 |
| Carballo de San Fins tristemente encerrado |
Hai uns anos o Carballo Santo foi encerrado nunha finca particular que actualmente está alugada. Ningún veciño ou veciña de San Fins está de acordo con esta barbaridade, o carballo forma parte da aldea e é considerado de tod@s @s veciñ@s.
Mais, os días da romaría o inquilino da propiedade abre a cancela para que todos poidan pasar a dar as nove voltas regulamentarias ou simplemente observalo.
O día que estivemos en San Fins non demos coa persoa da casa, mais a parella que custodia as chaves da capela tivo a deferencia de abrila para nós, a xente de San Fins évos moi comunicativa e agradable, dá gusto con ela.
Mais, os días da romaría o inquilino da propiedade abre a cancela para que todos poidan pasar a dar as nove voltas regulamentarias ou simplemente observalo.
O día que estivemos en San Fins non demos coa persoa da casa, mais a parella que custodia as chaves da capela tivo a deferencia de abrila para nós, a xente de San Fins évos moi comunicativa e agradable, dá gusto con ela.
Carballo de San Antón en Vilar de Francos
 |
| Carballo de San Antón |
Antón é considerado polos devotos como a representación do seu patrón,
a el acoden cada vez que necesitan a súa axuda sobrenatural, sobre todo para conseguir
Coma recolle a web Galicia Encantada; Segundo a tradición, cando santo Antonio, o de Padua ou de Lisboa (1195-1231), peregrinou a Compostela celebrou misa neste lugar, onde había unha pequena ermida. Mentres o santo oficiaba, naceu debaixo do altar un carballo que co tempo, de tanto medrar, derrubou o edificio.
A nova capela de santo Antonio construíse a carón e hoxe forma parte das dependencias do Pazo.
A nova capela de santo Antonio construíse a carón e hoxe forma parte das dependencias do Pazo.
 |
| Pedras dos ofrecidos no Carballo de San Antón Foto da web quepasanacosta |
Conta a lenda que a ferida que presenta é consecuencia dun raio que lle caeu enriba pouco despois de morrer santo Antonio. E que as mozas namoradas van alí e poñéndose de costas tratan de introducir tres pedriñas no burato: hai quen di que abonda con meter unha, e outros din que son precisas sete. Se o conseguen, casan antes do ano. Se xa estivesen casadas, é que van ter un fillo. O mesmo ritual sirve para pedir un desexo calquera; de atinar, por cada pedra que se lanza cumprirase o desexado.
A tradición é ben explícita sobre o poder do carballo ante a cristianización do lugar.
Carballo do Santuario milagreiro de Santa Columba das Pías
 |
| Carballo e pía en Santa Columba Foto da web Galicia Encantada |
Na web Galicia Encantada, Xurxo Broz e Cristina Vázquez fan un exhaustivo relato das propiedades curativas do conxunto:
Este carballo presenta unha cruz gravada na súa codia, feita para sacralizalo e que ademais conta cunha pía ós seus pes. A tradición manda encher dita pía con auga da Fonte Santa (que ademais foi bendicida), e dar nove voltas ó redor do carballo e da pía, dándolle un bico ó tronco en cada volta para obter a curación dos males da reuma[40].
Carballo de Armada
Non moi lonxe de Santa Columba encontramos na parroquia de Cumbraos, Sobrado dos Monxes, o Carballo da Armada, contan que nel apareceuse a Virxee por iso se construíu a capela no século XVII. É evidente a necesidade que tivo a Igrexa de cristianizar un culto pagá á árbore.
Rematando…
 |
| Capela, canzorros e o novo Carballo de Santa Margarida en crecemento |
É significativo que a finais do século VI d. C., San Martiño de Dumio, o asesorpolítico-relixioso do Reino Suevo de Galicia, escandalizado polas prácticas pagás dalgúns dos seus seguidores, redacte a obra De Correctione Rusticorum, onde dá un tirón das orellas aos rústicos galaicos para endereitalos;
 |
| Cruz de San André na parede norte da Capela de Santa Margarida |
 |
| Marcolfo na Catedral de Ourense |
A divindade da fertilidade vén operandona vella Gallaecia dende tempos ancestrais, bastante antes de que os lexionarios romanos pisaran por primeira vez este país. Eran os tempos dos numerosos nemetons galaicos e o carballo era a representación do deus supremo galaico, por iso era adorado e ante el practicábanse os ritos da fertilidade, a relixión romana asimilou a galaica e o deus Priapo colouse nos carballos, absorbeu o poder das pedras fálicas, dos menhires e dos marcos. Onde se manifestaba a divindade da fertilidade dende tempos neolíticos, Priapo “vestiríase” coma os ídolos fálicos do Castro de Elviña ou o de Vilapedre, e as festas na súa honra seduciron o gusto dos labregos galaico-romanos estendéndose o seu luxurioso culto polo rural galego.
 |
| Priapo e canzorro vexetal na parede norte de Sta. Margarida |
Coa chegada do cristianismo, nuns casos con métodos expeditivos pinchando os carballos sagrados como no caso do Carballo de Remeirás ou no intento de tala por parte do alcalde e o párroco freado polos veciños nos anos oitenta do Carballo da Virxe de Teixeiro, outras veces suavizando e dulcificando as prácticas pagás ata baleiralas do seu sentido orixinal; Priapo acabouse, mais a forza dalgunha árbore sagrada continuou ata os nosos días.
 |
| Cegos á porta da ermida. Castelao |
O Carballo de Santa Margarida, logo de moitos anos de abandono e esquecemento por parte da Igrexa –propietaria, seica, do terreo sobre o que naceu- e demais administracións públicas, a finais do verán do 2017 -despois de anos de protestas de veciños e comuneiros - e a iniciativa do Concello de Pontevedra, foi posto en marcha un plan de conservación da árbore. Oxalá goce de igual sorte o Carballo de San Fins de Cambeda e quizás, algún día, todo o noso patrimonio, artístico, cultural e natural teñan uns representantes políticos que o defendan e promovan.
Ata sempre e bo proveito,
Autor: Celso Alberte Magariños Costas
Bibliografía
RODRÍGUEZ DACAL, C. O Carballo de Santa Margarida, Concello de Pontevedra, Pontevedra, 2006.
RIGUEIRO RODRÍGUEZ, A. Árbores senlleiras de Galicia, Universidade de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela, 2015.
BALBOA SALGADO, A. A Galicia celta, Edicións Lóstrego, Noia, 2007.
GARCÍA QUINTELA, M. V. e DELPECH, F. El árbol de Guernica. Memoria indoeuropea de los ritos vascos de soberanía, Adaba Editores S.L. Madrid, 2013.
TORRADO CESPÓN, M e ALONSO ROMERO, F. El rito propiciatorio de la fecundidad humana en el entorno del antiguo alcornocal de San Ramón de Bealo (Boiro, A Coruña), y otros testimonios de dendolatría. Revista Anuario Brigantino, 2015, nº 38, Pax. 91-110, Betanzos, 2015.
MONTEAGUDO GARCÍA, L. La cirugía en el Imperio Romano, Revista Anuario Brigantino nº 23, Betanzos, 2000.
MORALEJO ÁLVAREZ, S. Marcolfo, El Espinario, Príapo: Un testimonio iconográfico gallego, Universidade de Santiago, Santiago de Compostela, 1981.
CARIDAD ARIAS, J. Cultos y divinidades de la Galicia prerromana a través de la toponimia. A Coruña, Fundación Pedro Barrie de la Maza, 1999.
PIERRE GRIMAL. Diccionario de Mitología griega y romana. Editorial Paidós, Barcelona, 2010.
BROSSE, J. Mythologie des arbres, Édition Plon. París, 1989.
FRAZER, J. G. La rama dorada: Magia y religión, Fondo de Cultura Económica, México, 1951.
PIERRE COMMELIN, Mitología griega y romana. Editorial La esfera de los libros, Madrid, 2017.
BASTÚS Y CARRERA, V. J. Diccionario Histórico Enciclopédico, Tomo 4, Editorial Barcelona, Barcelona, 1828-1831.
ELVIRA BARBA, M.A. Arte y mito. Manual de iconografía clásica, Silex Ediciones, Madrid,2008.
[1] Oráculo é o lugar ou santuario onde as sacerdotisas ou sacerdotes consultan e reciben resposta das divindades.
[9] É sonada a copla; O Carballo da Portela ten a folla revirada que lla revirou o vento nunha mañá de xiada
[20] Hoxe en día atópase no muro dunha instalación comercial ao outro lado da estrada, case enfronte do Carballo.
[31] Imitacións da famosa estatua do Neno da Espiña (s. Id.C.). Trátase de ananos vestidos con túnicas que aparecen nos canzorros dalgunhas igrexas entre os séculos XII-XIII. Algúns deles amosan os xenitais, como o da Igrexa de Sta. Mª de Monterrei. http://elpasiego.foroactivo.com/t118p50-marcolfo-salomon-y-la-reina-de-saba
[32] Marcolfo, personaxe de ficción do s. XII, foi un campesiño feísimo que coas súas preguntas puxo en xaque ao mesmísimo Rei Salomón. Algúns tamén amosan as partes nobres, coma o da Catedral de Ourense. Hai outro na de Tui. http://elpasiego.foroactivo.com/t111p25-romanico-gallego
[33] Pax. 347. Marcolfo, El Espinario, Priapo. Un testimonio iconográfico gallego.
[34] Pax. 90-91. Anuario Brigantino 2000, nº23 http://anuariobrigantino.betanzos.net/Ab2000PDF/2000_085_150.pdf
[41] Pax. 9. Revista Nós nº97, ano 1932 Tomo V. De Correctione Rusticorum Traducción de Paulino Pedret Casado
